Lera Auerbach in Den Haag

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Swing op de eerste verdieping links naast de garderobe. 

Annija Zarina (2000) 
One Minute Symphony: In the midst of (2023) 

De feestelijke avond begint met een muzikaal verjaardagscadeau, een bijzondere One Minute Symphony geschreven door de jonge compositiestudente Annija Zarina. Deze keer geen ontmoeting omgezet in muziek maar een korte compositie speciaal geschreven voor Lera Auerbach die dit weekend haar vijftigste verjaardag viert. Lees hier meer over deze One Minute Symphony. 

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) 
Pianoconcert nr. 20 in d, KV 466 (1785) 

• Adagio 

• Romanze 

• Rondo, Allegro assai 

Zeldzaam Mineur

Het Pianoconcert in d van Wolfgang Amadeus Mozart behoort tot de populairste die hij gecomponeerd heeft. Het was het enige concert van hem dat de hele negentiende eeuw repertoire heeft gehouden en geliefd was bij alle grote pianisten. Het zou te maken kunnen hebben met het feit dat het een van de weinige werken van Mozart is met een toonsoort in mineur en het soms vrij heftige karakter van het stuk moet ongetwijfeld de romantische geest aangesproken hebben. Het is aanleiding geweest tot alle mogelijke speculaties over de gemoedstoestand van Mozart tijdens het schrijven. Was hem iets naars overkomen, was hij depressief in die dagen, of had hij grote zorgen? 

Wat er precies omging in het hoofd van Mozart toen hij dit pianoconcert schreef is onbekend, maar de omstandigheden waren in ieder geval allerminst deprimerend. Hij stond werkelijk op het hoogtepunt van zijn roem en gaf regelmatig een serie abonnementsconcerten waar hij optrad als dirigent en solist. Het leverde hem flinke bedragen op, zoveel dat hij een riant appartement in Wenen kon betrekken. Het Pianoconcert in d stond voor februari van 1785 gepland. Mozarts vader Leopold was vlak daarvoor in Wenen aangekomen om een tijdje bij zijn zoon en schoondochter te verblijven. Nog op de avond van zijn aankomst werd hij meegetroond naar het concert. Zoals gewoonlijk was de voorbereiding hectisch verlopen en was het stuk pas vlak voor de première gereed. De kopiist was daarom nog niet klaar met het uitschrijven van de partijen zodat het laatste deel niet gerepeteerd kon worden en onvoorbereid uitgevoerd werd. Desondanks werd het een enorm succes. “Das Konzert war unvergleichlich!”, schreef vader Mozart naderhand aan zijn dochter Nannerl. 

In de pauze schenken wij een gratis drankje.

Lera Auerbach (1973) 
Symfonie nr. 5 ‘Paradise Lost’ (2022, Nederlandse première)  

• Prologue – Eve’s Lament 

• Adam’s Lament – Epilogue 

Paradijselijke klacht 

In 2019 componeerde Lera Auerbach een eendelig orkestwerk met de titel Eve’s Lament. In het kader van een compositieopdracht ter gelegenheid van het Staatstheater Nürnberg in 2022 breidde ze het werk uit tot een complete symfonie, haar Vijfde, met als titel Paradise Lost. Het werd een compleet vierdelig werk met een proloog en epiloog, waarin, naast de klacht van Eva ook die van Adam aan bod komt. 

Inspiratiebron voor het werk was het grote gelijknamige epische gedicht Paradise Lost van John Milton uit 1663. Daarin geeft de dichter een beschrijving van de gevallen engel Lucifer die als slang Adam en Eva in het Paradijs verleidt waardoor ze door God verdreven worden en als sterfelijke mensen hun dagen moeten slijten. In het elfde deel spreken de beide ongelukkigen een klacht uit over het paradijs dat ze verloren hebben. Deze twee passages gebruikt Auerbach als basis voor de twee klachten die het hoofdbestanddeel van de symfonie vormen. Ze zijn beide verschillend van karakter. Eva beklaagt het feit dat ze de prachtige tuin die ze zo liefhad nu moet verliezen, Adam is vooral boos over het feit dat het hem overkomt.

Het geheel zou tot een soort mystieke en pessimistische muziek kunnen leiden en voor een deel is dat ook zo. Regelmatig kom je in de partituur speelaanwijzingen als tragico of pesante (zwaar) tegen en is de stemming van de muziek grotendeels in mineur. Ook gebruikt Auerbach verschillende effecten om een mysterieuze sfeer te creëren. Zo is het instrument dat Eva verbeeldt de ondes-Martenot, een elektronisch instrument uit de beginjaren van de muzikale elektronica, dat een ijle, wat hemels aandoende klank heeft. 

Dierbare herinneringen 

Maar Auerbachs symfonie is niet alleen maar kommer en kwel. Zo nu en dan breekt in alle grijstinten de zon even door. Zo schrijft ze uitdrukkelijk voor dat enkele belangrijke soli in de strijkers niet door de aanvoerders, maar juist door spelers van de achterste lessenaars gespeeld moeten worden. Een mooi voorbeeld van muzikale emancipatie als een opsteker voor de hardwerkende tutti-violist. De mooiste momenten zijn wel enkele fragmenten in Eve’s Lament waarin ze twee liederen van Henry Purcell citeert, per slot een tijdgenoot van Milton. Daarmee brengt ze de barokke tijd van het gedicht even dicht bij haar eigen beleving van het verloren paradijs. 

En niet voor niets. Hebben we niet allemaal in ons leven gelukkige tijden die we toch weer verliezen en waar we verlangend naar terugkijken? Voor Auerbach is die ervaring niet louter negatief. Want de herinnering aan die mooie momenten kan je ook in moeilijke periodes moed en kracht geven. Volgens Auerbach: “Het is voor ieder mens belangrijk om zo’n draad-van-Ariadne aan magische herinneringen te hebben.” 

Kees Wisse