Saint-Saëns & Rachmaninov

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Swing op de eerste verdieping links naast de garderobe. De Starter start 45 minuten voor aanvang van het concert.

Enrique Granados (1867-1916) 
Liliana (1911; arr. Pau Casals) 

• Preludio y Salutación al sol 

• Liliana y los gnomos 

• Canto de las ranas 

• Coro de silfos y farándula 

De reis begint vanmiddag in Spanje met de in Lleida geboren componist en pianist Enrique Granados. Na zijn studie in onder meer Parijs vestigde hij zich in Barcelona waar hij zijn eerste composities ten gehore bracht en recitals gaf met muzikale vrienden als Vincent d’Indy en Camille Saint-Saëns. Zijn naam en faam groeide tot ongekende hoogten en Granados wordt nog steeds beschouwd als een van de belangrijkste componisten in Spanje. Hoewel hij door zijn landgenoten ‘onze Schubert’ werd genoemd of de ‘Spaanse Chopin’ ontwikkelde hij een eigen stijl met individuele harmonische wendingen en ritmiek.  

Het betoverende Liliana is een lyrisch gedicht van Apel.les Mestres uit 1907 geïnspireerd op moeder natuur en vol met feeën, kabouters in een betoverd bos waarin waternimf Liliana verliefd wordt op een luchtgeest. Een theatrale versie, met de mythische muziek van Granados, ging in 1911 in première. Tien jaar later maakte vriend en cellist Pablo Casals een symfonische suite van Liliana die hij zelf dirigeerde. De componist maakte dit alles niet meer mee. Op de terugweg uit New York, in maart 1916, werd het schip waarop Granados en zijn vrouw reisde door een Duitse onderzeeër tot zinken gebracht.  

Camille Saint-Saëns (1835-1921) 
Pianoconcert nr. 2 in g, op. 22 (1868) 

• Andante sostenuto 

• Allegro scherzando 

• Presto 

Camille Saint-Saëns was niet alleen componist, hij genoot ook bekendheid als pianovirtuoos. Hij werd gezien als de nieuwe Chopin en Liszt, die voor hem in Parijs als klavierleeuw furore hadden gemaakt. De aanleiding in 1868 tot het schrijven van het Tweede pianoconcert was bijzonder. De wereldberoemde Russische pianoheld Anton Rubinstein was op dat moment in Parijs en had te kennen gegeven dat hij ook wel eens wilde dirigeren. Onmiddellijk organiseerde Saint-Saëns een concert waarop Rubinstein de baton zou opnemen en hijzelf zou soleren in een nieuw geschreven pianoconcert. Een recensent schreef naderhand met gevoel voor humor dat het werk ‘begon met Bach en eindigde met Offenbach’. Daar zat wel wat in. Als opening had Saint-Saëns zichzelf een grote solo toebedeeld die leek op de klavierfantasieën zoals Bach die ooit geschreven had. Het slot daarentegen was een opzwepende tarantella met een pakkend melodietje dat zo uit een operette van Offenbach had kunnen komen. 

In de pauze serveren wij een gratis drankje

Amarante Nat (1995) 
One Minute Symphony XL: Kyma, nevertheless (2023) 

De Nederlandse compositiestudent Amarante Nat schrijft dit seizoen de One Minute Symphony XL. Zij ging op zoek naar inspiratie in het Rariteiten Kabinet Den Haag, omdat verzamelen een van haar inspiratiebronnen is. De titel, κύμα (uitgesproken als kyma), is een Grieks woord met de volgende betekenissen: deining/golven maar ook spruit (scheut) van een plant. “Wat me aantrok in deze titel was de tweede betekenis. Waar een golf iets majestueus heeft, belichaamt een spruit het tegenovergestelde; een nederige poging, vol kwetsbaarheid en breekbaarheid. De golf crasht, de spruit wordt verpletterd. Dit stuk is in zekere zin een opeenvolging van kyma's. Kleine gebaren die proberen wortel te schieten, proberen een golf te worden... Doelbewuste bewegingen, maar nooit helemaal slagen... Dan toch opnieuw proberen.” 

Sergej Rachmaninov (1873-1943) 
Symfonische dansen, op. 45 (1940) 

• Non Allegro – Lento – Tempo I 

• Andante con moto (tempo di valse) 

• Lento assai – Allegro vivace 

Het had Sergej Rachmaninov heel wat moeite gekost, maar hij had zich weten te profileren als een van de beste pianisten en componisten van Rusland. Daaraan kwam plotseling een eind toen hij met de Revolutie van 1917 alles verloor wat hij bezat en het land moest verlaten. Na enige omzwervingen in West-Europa besloot hij naar de Verenigde Staten te gaan, een land dat hij kende vanwege enkele succesvolle tournees die hij daar had gedaan. 

Het waren geen gemakkelijke jaren voor de componist. Hij moest helemaal opnieuw zijn bestaan opbouwen en omdat hij bekend stond als groot pianovirtuoos deed hij dat met pianospelen. Zo gaf hij bij aankomst eind 1918 in vier maanden al direct meer dan veertig concerten op een door Steinway geschonken vleugel. Van componeren kwam vrijwel niets meer. Dat werd nog versterkt door zijn enorme heimwee naar zijn vaderland. Het bezorgde hem depressieve buien die zijn inspiratie danig in de weg zaten. Nog slechts een handvol composities vloeiden uit zijn pen, waarvan de Symfonische dansen uit 1940 de laatste was. 

Het werk heeft daarom iets weg van een muzikaal testament. Het bevat de harde, soms hoekige stijl die zijn werk zou kenmerken in zijn laatste jaren. Maar ook de zeer romantische, lang uitgesponnen melodieën, waarmee hij in Rusland zo beroemd was geworden, zijn in het werk te horen. Het mooiste voorbeeld is wel de lyrische saxofoonmelodie halverwege het eerste deel, die later door de strijkers wordt overgenomen. Zelf citeert Rachmaninov regelmatig in het werk. Zo bevat de eerste dans aan het eind het basisthema van zijn Eerste symfonie, het werk waarmee hij ooit zijn carrière zo glansvol had willen beginnen, maar die bij de première in 1897 volledig werd weggefloten en de componist een jarenlange depressie had bezorgd. Het lijkt alsof Rachmaninov zijn jeugdzonde hier relativeert. Het is geen dreigend motief zoals in het origineel van de symfonie, maar een lieflijke melodie, omlijst door het getwinkel van het klokkenspel. De tweede dans bevat een fragment uit zijn Derde pianoconcert. Ook doet de manier waarop hij in deze dans met het walsritme speelt, denken aan La Valse van Ravel. Aan het slot van de laatste dans gebruikt Rachmaninov twee tegengestelde motieven. Het eerste is het begin van het gregoriaanse ‘Dies Irae’ uit de traditionele katholieke dodenmis. Zou de componist zijn laatste werk enkel met de dood in gedachten willen eindigen? Er is evenwel een tweede motief dat hij neemt uit zijn eigen Russisch Orthodoxe Vespers. Daarin gaat het om het gezang dat handelt over de opstanding van Christus. Alsof Rachmaninov met de laatste noten die hij in zijn leven aan het papier zou toevertrouwen zijn levende muziek het laatste woord wil geven.