RO meets Storioni Trio

Vernieuwing is van alle tijden. Vanavond Fagerlunds gloednieuwe werk voor pianotrio en orkest én Beethovens Derde die ons de Romantiek inloodste.

Waar ga je naar luisteren?

One Minute Symphony

De opening vanavond is voor de One Minute Symphony van Anat Spiegel, met als titel The Fool Card. Volgens Spiegel herinnert “de dwaas (The Fool) ons aan de vrijheid die voortkomt uit het vertrouwen dat ‘iets’ ons zal opvangen als we vallen. The Fool roept ons op om onze onschuld, onze dwaasheid en de grotere kosmische macht die daarbij speelt, te herinneren. Hij daagt ons uit om na te denken over wat ordelijk is en moedigt ons aan om onhandelbaar en onbegrepen te zijn.” Hoe dit allemaal is omgezet in noten hoor je tijdens de première van haar One Minute Symphony: The Fool Card.

Mendelssohn

Verstilde landschappen met woeste kliffen, soms een waterval, ruïne of een stadsgezichtje. Wie online de vlotte, maar uiterst precieze tekeningen en aquarellen van Felix Mendelssohn bekijkt, krijgt meteen een indruk van de reis die de twintigjarige componist in 1829 ondernam door Engeland en Schotland. Een buitenlandse reis was, naast beeldende kunst, muziek, filosofie en literatuur, een vanzelfsprekend onderdeel van de culturele opvoeding bij de Mendelssohns. De poëtische verzen van Ossian, de mythische, blinde zanger die in een grot (Fingal’s Cave) op een van de Hebriden-eilanden voor de Schotse westkust zou hebben geleefd, kreeg Mendelssohn van huis uit mee. Het daadwerkelijke bezoek van de grot met haar bijzondere akoestiek van golven en wind moet een diepe indruk op de componist gemaakt hebben. Ondanks zijn zeeziekte.

In de eerste schetsen van de Ouverture ‘Die Hebriden’ die Mendelssohn tijdens deze reis maakte, duiken de oeroude melodieën als vanuit de mist op uit de golvende zee. De golfbeweging van de muziek blijft het hele stuk door voelbaar, van verstilde herinnering tot geromantiseerde zeestorm. Hoewel het muzikale resultaat nog jarenlang bijgeschaafd is, wekt het de indruk van een snelle, treffende aquarel, ter plaatse geschetst.

Storioni Trio

Het nieuwe, eveneens door de zee geïnspireerde werk van Sebastian Fagerlund past in de uitgebreide reeks tripelconcerten die voor het Storioni Trio zijn geschreven. De Finse componist verkende zoals bij hem gebruikelijk eerst het ensemble in een afzonderlijke compositie, in dit geval Remain uit 2022 voor pianotrio. Het langzame deel hiervan werd vervolgens uitgangspunt voor zijn Tripelconcert Lanterna dat in dit programma zijn Nederlandse première beleeft.

Bij het schrijven van het nieuwe concert had Fagerlund het beeld voor ogen van een lantaarn op zee. “Als je er dichtbij bent kun je het duidelijk zien, van als je er vanaf begint te bewegen, gaat het vervagen. Soms zie je het licht helemaal niet, er kunnen bijvoorbeeld golven of mist tussen zitten”, zo licht de componist toe. De zeven delen – of ‘situaties’ zoals hij ze noemt – gaan naadloos in elkaar over. Het orkest schildert als het ware het zeepanorama waarin de drie solisten zich geleidelijk beginnen te bewegen. Eerst de viool, gevolgd door de cello en pas in het derde deel de piano. Gaandeweg vermengen de solisten en het orkest zich met elkaar.

Beethoven

Begin negentiende eeuw gonsde het in Wenen van de nieuwe idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Ook bij Ludwig van Beethoven was de hang naar revolutie alom aanwezig, waarbij hij een groot bewonderaar was geworden van Napoleon, die op eigen kracht de Franse adel had verslagen en intussen een opmars maakte in de rest van Europa. De Derde symfonie die Beethoven in 1803 aan de Franse generaal opdroeg moest dan ook een werk van revolutionaire vernieuwing worden, met de titel ‘Bonaparte’.

Met een omvang van bijna een uur vol kracht en intensiteit oversteeg zijn compositie alle voorgaande symfonieën. De delen lijken stuk voor stuk te zijn vrijgevochten uit de traditionele vormen die het publiek verwachtte. Zo worden thema’s plotseling in onverwachte toonsoorten hernomen en later weer agressief onderbroken door reeksen luide akkoorden. “Hemel en aarde zullen beven als het wordt uitgevoerd”, voorspelde een leerling van Beethoven toen deze het thuis op de piano voorspeelde. Het tweede deel is een monumentale treurmars, gevolgd door een hoopvol, strijdlustig Scherzo dat in niets meer lijkt op het traditionele menuet. De Finale bevat een reeks variaties op een thema dat Beethoven eerder schreef voor zijn Prometheus, een ballet over de mythische held die gestraft werd omdat hij het vuur geroofd had en aan de mensheid had geschonken.

Nog voor de eerste uitvoering in 1805 bereikte Wenen het bericht dat Napoleon zich tot keizer had gekroond. Beethoven was woedend en voelde zich door zijn Corsicaanse held verraden. Hij kraste met een mes de naam ‘Bonaparte’ van het manuscript af en doopte de symfonie om tot ‘Sinfonia eroica, gecomponeerd om de herinnering te vieren aan een groot man’.

Een deel van het publiek wist geen raad met het revolutionaire werk. “De compositie is te heftig en te bizar, waardoor men geen greep op het geheel kan krijgen. Het gevoel voor eenheid is volledig verloren,” schreef de recensent van de Allgemeine Musikalische Zeitung. Voor een ander deel van het publiek echter was de muziekgeschiedenis met dit meesterwerk voorgoed een nieuwe weg ingeslagen.

Frans Boendermaker