Beethoven & Bruckner

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Tango, op de tweede verdieping. De Starter start 45 minuten voor aanvang van het concert.

Katherine Ching-Fang Teng (2000)
One Minute Symphony: Lost Letters (2023) 

De opening van vanavond is een bijzondere One Minute Symphony, geschreven door de jonge compositiestudente Katherine Teng. Deze keer geen ontmoeting omgezet in muziek maar een muzikaal eerbetoon aan de heer Poorter die het Residentie Orkest in zijn testament heeft opgenomen.  

“Zijn vriendelijkheid en enorme toewijding aan het Residentie Orkest neem ik mee in het compositieproces”, aldus de componiste. “Hij was een trouw bezoeker en was sinds jaar en dag bij vrijwel alle concerten te vinden. Daarnaast schreef hij vele brieven aan het orkest om zijn dankbaarheid te betuigen. Hoewel ik die brieven niet heb kunnen lezen, voelde ik wel aan alles dat hij het orkest enorm waardeerde en steunde. Zijn overtuiging was om met de kracht van muziek mensen samen te brengen. Ik voelde me zeer vereerd om met mijn compositie een muzikaal eerbetoon aan hem te brengen.” 

Meer lezen over de One Minute Symphony? Kijk op Een muzikaal eerbetoon - Residentie Orkest 

Ludwig van Beethoven (1770-1827) 
Pianoconcert nr. 4 in G, op. 58 (1806) 

• Allegro moderato 

• Andante con moto 

• Rondo: Vivace 

Monsterconcert 
Donderdag 22 december 1808 was een dramatische datum voor Ludwig van Beethoven. Op die dag gaf hij een concert met uitsluitend eigen composities. Maar liefst twee symfonieën, de koorfantasie en enkele vocale stukken stonden op het programma. Bovenop dit alles het Vierde pianoconcert waarin de componist zelf de solopartij voor zijn rekening nam. Het ‘monsterconcert’ dat vier uur duurde, vond plaats in een steenkoud theater waar het publiek, naarmate het concert vorderde, de zaal half bevroren verliet. Wat een hoogtepunt in de carrière van de componist moest worden, liep zo uit op een fiasco. Ook het pianoconcert verliep zeker niet vlekkeloos. De voortschrijdende doofheid van Beethoven speelde hem dusdanig parten dat hij het orkest vrijwel niet meer kon horen en voortdurend uit de pas liep. Het was dan ook de laatste keer in zijn leven dat hij als pianist in het openbaar zou optreden. 

Uniek artistiek en complex
De uitvoering mocht dan te wensen overlaten, de kwaliteit van het werk deed dat zeker niet. De opening alleen al is verrassend waarin, in tegenstelling tot wat in die tijd gebruikelijk was, de solist begint. Het zijn maar een paar maten waarin een flard van het eerste thema te horen is. Het orkest antwoordt in een totaal onverwachte toonsoort voordat, na een paar ingenieuze harmonische kunstgrepen, het eerste thema in de hoofdtoonsoort echt inzet. Het middendeel is niet meer dan een kort intermezzo, een vraag en antwoordspel tussen de unisono spelende strijkers van het orkest en de piano. En ook het derde deel is ongebruikelijk. Het is het orkest dat zachtjes het rondothema inzet, maar wel in de verkeerde toonsoort, herhaald door de piano. Pas daarna barst de muziek los in de goede toonsoort en maken solist en ensemble er een vrolijk dansende finale van. De Algemeine Musikalische Zeitung prees een half jaar na het bizarre marathonconcert het Vierde pianoconcert als een ‘bewonderenswaardig, uniek, artistiek en complex concert’, maar het publiek kreeg het voorlopig niet meer te horen. Pas in 1838 was het Felix Mendelssohn die het werk weer opnieuw uitvoerde waarbij hij zelf de solopartij voor zijn rekening nam.

In de pauze serveren wij een gratis drankje

Anton Bruckner (1824-1896) 
Symfonie nr. 4 in Es ‘Romantische’ (1874-1888) 

• Bewegt, nicht zu schnell 

• Andante quasi Allegretto 

• Scherzo. Bewegt – Trio. Nicht zu schnell. Keinesfalls schleppend 

• Finale. Bewegt, doch nicht zu schnell 

Zonsopgang, gebed en jacht 
Hoe graag had Anton Bruckner, net als Beethoven, in zijn jonge jaren al beroemd willen zijn. Maar het zat er niet in. Toen hij in 1868, inmiddels 44 jaar oud, naar Wenen verhuisde om docent harmonie en contrapunt te worden aan het conservatorium, had hij nationaal en internationaal enige bekendheid gekregen als organist, maar als componist leefde hij in vrijwel volledige anonimiteit. Dat weerhield hem er niet van om in zijn nieuwe woonplaats een bijna koortsachtige activiteit te ontplooien met het schrijven van symfonieën. Tussen 1869 en 1875 componeerde hij er maar liefst vijf die, op een mislukte uitvoering van de Derde symfonie na, geen van allen de concertzaal haalden. De Vierde symfonie nam het grootste deel van 1874 in beslag en in de jaren daarna bleef hij voortdurend schuren en schaven aan het werk. Zelfs maakte hij in 1878 een compleet nieuw scherzo en finale, al verwierp hij die laatste weer en greep grotendeels terug op de oorspronkelijke versie.  

Bruckner gaf het werk de bijnaam Romantische mee. Daarmee doelde hij niet zozeer op pathos als wel op lyriek waarbij hij zich bij enkele delen een programmatisch beeld voor ogen had. Zo was het openingsdeel het ontwaken in een middeleeuwse stad waarbij de hoorns van de eerste maten het begin van de dag aankondigen. Het tweede deel speelt zich af in een kapel waar een devoot gebed opklinkt. Dan volgt een jachttafereel  met uitbundig hoorngeschal maar in het trio teruggebracht tot een pastorale Ländler, een rustige volksdans die in negentiende eeuw in de omgeving van Wenen populair was. Over de finale liet Bruckner zich niet uit. Wel laat hij even het hoornsignaal van de opening horen, waarmee de symfonische cirkel rond is. 

Eindelijk roem 
Pas in 1881 hoorde Bruckner voor het eerst iets van de Vierde symfonie toen Hans Richter het werk met zijn Wiener Philharmoniker tijdens een besloten concert uitvoerde. Het grote publiek moest nog een paar jaar wachten. Pas toen Bruckners Zevende in 1886 tot stormachtig enthousiasme bij de luisteraars leidde, volgde de Vierde een half jaar later met zo mogelijk nog meer succes. Bruckner was inmiddels 63 jaar oud, maar eindelijk had hij dezelfde roem bereikt als Beethoven 75 jaar daarvoor. 

Kees Wisse