Nieuwjaarsconcert

Waar ga je naar luisteren?

Een feestelijk begin van het nieuw jaar dat loopt van de Italiaans opera van Verdi en Puccini naar Duitse opera van Strauss om te eindigen bij Weense operette van die andere Strauss.

Aida en Violetta

Speciaal voor de feestelijke opening van het Suezkanaal had Verdi in opdracht van de kedive (gouverneur) van Egypte Aida geschreven. Weliswaar vond de première door omstandigheden niet bij die gelegenheid plaats, maar wel kort daarna met in het operatheater van Caïro. Verdi had er erg zijn best op gedaan om de opera, die speelt in het antieke Egypte, een echt historisch tintje mee te geven. Zo liet hij voor de triomfmars speciale trompetten maken, naar voorbeeld van afbeeldingen die in Egyptische graven en tempels waren teruggevonden. En de diverse melodieën die in het ballet voorkomen suggereren een heuse oriëntaals sfeer. Minstens even indrukwekkend is de solo van Aida uit de eerste akte. Als gevangen Ethiopische prinses bezingt ze haar tegenstrijdige gevoelens voor enerzijds de trots voor haar vaderland, anderzijds de liefde voor de Egyptische generaal Radames.

Bijna twintig jaar voor Aida had Verdi een enorm succes behaald met La traviata, nog steeds een absolute evergreen op het operapodium. Bijzonder is de Prelude tot deze opera, waarin de strijkers met een subtiel verstilde melodie de luisteraar voorbereiden op het tragische verhaal van de verliefde, zieke en stervende courtisane Violetta.

Eindexamen

Hoe talentvol Giacomo Puccini was, bleek wel tijdens zijn studie aan het conservatorium in Milaan. Regelmatig moest hij daar als tentamen een compositie inleveren als bewijs van zijn vorderingen. Het Preludio Sinfonico was zijn eindexamenstuk, die unaniem door de examencommissie als een klein meesterwerk werd beschouwd. Puccini groeide uit tot de belangrijkste operacomponist die Italië na Verdi heeft gekend. Eén van zijn grootste successen was Tosca uit 1900. Bepaald geen opera voor watjes. Het zit vol met haat, bedrog, marteling en moord. Hoogtepunt is wel de wanhopige aria Vissi d’arte van de titelheldin, waarin ze zich afvraagt waarom het lot haar zo wreed gezind is.

Richard

Het verdere programma is gevuld met muziek van twee Straussen, overigens geen familie van elkaar. Richard Strauss had al een succesvolle carrière van symfonische gedichten op zijn naam staan, voor hij zich vol overgave stortte op de opera. Daarin had hij een voorliefde voor pittige verhalen met een flinke dosis ironische humor. Ondanks hun uitstekende huwelijk hadden Strauss en zijn geliefde, maar opvliegende Pauline zo nu en dan flinke aanvaringen. Eén van die ruzies vond hij achteraf zo komisch dat hij besloot er een opera van te maken. Intermezzo, had een enorm succes, al dacht Pauline er het hare van.

Minstens even bizar is het verhaal van de opera Ariadne auf Naxos, eigenlijk een opera in een opera. Een rijke man organiseert een groot feest, maar omdat het tijdschema wat uit de hand loopt, besluit hij om de geplande voorstellingen van een opera over de mythe van Ariadne en een komische sketch van een commedia del arte-troupe tegelijkertijd te laten uitvoeren. Het leidt tot doldwaze verwikkelingen, zoals de in Ein schönes war waarin Ariadne, door Theseus verlaten op de rotsen van Naxos haar tragische situatie bezingt, maar telkens wordt onderbroken door het ironische commentaar van de commedia acteurs.

Johann

Een halve eeuw daarvoor was het Johann Strauss jr. die in Wenen onvoorstelbare triomfen vierde. Met meer dan vijfhonderd marsen, quadrilles, polka’s en vooral walsen was hij beroemder dan alle grote componisten bij elkaar. Unter Donner und Blitz is een lekkere stevige polka, maar het Perpetuum mobile is een echt juweeltje. Het is een reeks variaties op een klein motiefjes, waarin elk orkestlid zijn virtuositeit kan tonen. Niet alleen op de dansvloer en de concertzaal vierde hij triomfen, ook in het theater had hij het ene na het andere succes met zijn kleurrijke operettes. Zijn absolute meesterwerk in dit genre is  Die Fledermaus, al was het maar om de flamboyante ouverture. In de tweede akte van de komedie  komt de held van het verhaal op een gemaskerd bal allerlei vermomde feestgangers tegen die hij vaak niet herkent. Zo flirt hij met een Hongaarse gravin, die een vurige csardas zingt, maar die hij niet als zijn eigen vrouw herkent…

Kees Wisse