Zondagochtendconcert: Beethoven & Mozart

Ludwig van Beethoven (1770-1827)

Vioolconcert in D, op. 61 (1806)

·         Allegro, ma non troppo
·         Larghetto
·         Rondo. Allegro

Beethovens beroemde Vioolconcert uit 1806 was niet zijn eerste werk voor viool en orkest. Hij schreef al een vroeg vioolconcert en twee romances voor viool en orkest als voorstudies. Hoewel nu ijzeren repertoire, was het Vioolconcert geen instant succes. Bij de Weense première in 1808 was het publiek matig enthousiast en de pers kritisch. Zeventien jaar na Beethovens dood speelde de twaalfjarige Joseph Joachim het werk in Londen met eigen cadensen en dit werd een grandioos succes. Joachim werd een vurig pleitbezorger en Brahms en Tsjaikovski schreven hun vioolconcerten naar Beethovens voorbeeld óók in D-groot.

Het concerto begint met vier zachte paukenslagen, waarna de houtblazers een lyrisch thema spelen. Hierna spelen de strijkers verrassende noten en wordt de orkestinleiding uitbundig voortgezet. Opvallend is dat Beethoven een bepaalde melodie in zowel majeur als mineur laat terugkomen, wat een bitterzoet effect heeft. Het tweede deel sluit aan bij de eerdere romances die Beethoven schreef en is een studie in orkestrale kleuring. Na een paar forte-akkoorden gaat het deel naadloos over in het vrolijke rondo. Het energieke slotdeel doet qua opgewektheid en humor aan Haydn denken.

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)

Symfonie nr. 35 in D, KV 385 ‘Haffner’ (1782)

·         Allegro con spirito
·         Andante
·         Menuetto
·         Presto

Mozart schreef zijn 35e symfonie in opdracht van de familie Haffner uit Salzburg voor wie hij zes jaar eerder ook al de Haffnerserenade had gecomponeerd. De Mozarts kende de familie via onder meer vader Sigmund Haffner, die burgemeester van Salzburg was geweest en de Mozartfamilie had geholpen bij hun Europese tournee. De nieuwe symfonie begon trouwens ook als een serenade, bedoeld voor de tot adelstand verheffing van Sigmund Haffner junior. Hoewel Mozart tot over zijn oren in het werk zat - hij was medio 1782 bezig met een bewerking van zijn eigen opera Die Entführung aus dem Serail, zijn eigen huwelijk en een verhuizing – voldeed hij toch aan het verzoek dat via zijn vader Leopold tot hem kwam. Het nieuwe werk werd goed ontvangen en toen Mozart de muziek terugvroeg was hij dermate enthousiast dat hij ervoor koos de serenade om te werken tot een symfonie.

De symfonie begint met een grote geste die volgens Mozart met vuur moet worden gespeeld. Het volgt de gangbare sonatevorm, maar bevat vele inventieve momenten zoals harmonische verschuivingen en fugatische passages en briljante kleuring van de klarinet. Hoewel het instrument al rond 1700 opkwam werd ze pas eind achttiende eeuw toegevoegd aan het orkest. Mozart maakt hier in zijn latere symfonieën dankbaar gebruik van. Het tweede deel bestaat uit elegante melodieën die uitgewisseld worden tussen de strijkers en de houtblazers. Het menuet heeft dezelfde grandeur aan het eerste deel en krijgt karakter door de contrasterende dynamiekverschillen.

De finale is een energiek presto dat doet denken aan de briljante ouverture Le Nozze di Figaro. Mozart adviseerde zijn vader dat het ‘zo snel mogelijk’ gespeeld moest worden. Het is een virtuoos deel vol verrassingen in dynamiek en harmonie. Het leidt tot een opwindend en goedgemutst einde van een geslaagde symfonie die niet alleen de Haffners kon bekoren.

Ruben Heimans