Tsjaikovski & Prokofjev

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Swing op de eerste verdieping links naast de garderobe. 

Kostas Zisimopoulos (1994)
One Minute Symphony: ànemos : MYRA (2023)

De opening vanavond is voor de tweede One Minute Symphony van dit seizoen, de samenwerking tussen Residentie Orkest en Koninklijk Conservatorium Den Haag. De inspiratie komt uit een ontmoeting tussen de Griekse compositiestudent Kostas Zisimopoulos en Fabian Buijs, havenmeester van Jachtclub Scheveningen. Fabian vertelde over zijn jeugd, waarin hij veel zeiltochten maakte met zijn ouders. Zijn herinneringen aan een storm maakte veel indruk.

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893)
Vioolconcert in D, op. 35 (1878)

• Allegro moderato

• Canzonetta: Andante

• Finale: Allegro vivacissimo

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski viel naar alle waarschijnlijkheid op mannen. Om geruchten over zijn geaardheid voor te blijven, trouwde hij in 1877 met een van zijn voormalige conservatoriumstudenten, Antonina Miliukova. Een gelukkig huwelijk werd het niet. Hoewel het echtpaar nooit officieel zou scheiden, ging het tweetal na krap drie maanden alweer uit elkaar, waarna de componist ten prooi viel aan een zware depressie.

Om de hele geschiedenis van zich af te schudden, reisde Tsjaikovski in maart 1878 naar Clarens, een Zwitsers kuuroord dichtbij het meer van Genève. Hij kreeg er gezelschap van zijn compositiestudent (en vermeende minnaar) Iossif Kotek, een uitstekend violist met wie hij de dagen musicerend doorbracht. Toen het tweetal op een middag een uittreksel van Édouard Lalo's Symphonie espagnole doorspeelde, was Tsjaikovski danig onder de indruk van de noten. ‘Deze muziek is fris, licht en zit vol met pikante ritmes en mooie, uitmuntend geharmoniseerde melodieën’, schreef de componist aan zijn beschermvrouw Nadezjda von Meck. ‘Lalo zoekt niet koste wat kost naar diepgang, maar gaat routine zorgvuldig uit de weg. Hij zoekt naar nieuwe vormen, en heeft meer aandacht voor muzikale schoonheid dan voor gevestigde tradities.’

Het is verleidelijk om te denken dat Tsjaikovski hier de receptuur van een eigen concerto voor zichzelf op een rijtje zet, want geïnspireerd door Lalo begon hij meteen te schrijven aan een groot werk voor viool en orkest. Met hulp van Kotek, die de componist adviseerde over de speeltechnische aspecten, was de klus in een vloek en een zucht geklaard. Nog geen maand later stond het Vioolconcert in D georkestreerd en wel op papier.

Liet Lalo zich in zijn Symphonie espagnole inspireren door Spaanse volksmuziek, Tsjaikovski grijpt in zijn Vioolconcert terug op zijn Russische wortels. Illustratief is het lyrische melodische materiaal van bijvoorbeeld het eerste deel. Ook de op volkstoonladders geënte harmonieën van de Canzonetta en de duidelijke knipogen naar Russische volksmuziek in de finale spreken boekdelen.

In de pauze schenken wij een gratis drankje.

Sergej Prokofjev (1891-1953)
Symfonie nr. 5 in Bes, op. 100 (1944)

• Andante

• Allegro marcato

• Adagio

• Finale: Allegro giocoso

Hoe paradoxaal het ook mag klinken, de Tweede Wereldoorlog was voor Sergej Prokofjev misschien wel de gelukkigste tijd van zijn leven, een periode waarin hij zich als componist vrij voelde en hij met zijn composities successen oogstte. Evenals veel van zijn collega-kunstenaars verliet Prokofjev Rusland na de revolutie van 1917. Maar terwijl een componist als Igor Stravinsky aan het begin van de twintigste eeuw in het Westen de toon zette met werken als Le sacre du printemps en Petroesjka, lukte het Prokofjev nauwelijks om in het buitenland erkenning te vinden. Dat maakte dat hij allengs terugverlangde naar zijn vaderland en uiteindelijk in december 1935 definitief naar Rusland terugkeerde. Prokofjev componeerde zijn Vijfde symfonie tijdens de Tweede Wereldoorlog. De compositie is Prokofjev ten voeten uit, met name in het sarcastisch, bijtend doordringende tweede deel. Het Adagio is een lange, hartverscheurende klacht en de finale is uiterst levendig. Prokofjev zelf zei over dit werk: ‘Deze symfonie drukt de grootheid van de menselijke geest uit, een eerbetoon, en is het einde van een creatieve periode.’ Het publiek interpreteerde deze grootse, meeslepende muziek als hoop op een betere toekomst.