Rachmaninov 2

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Swing op de eerste verdieping links naast de garderobe. 

Jasper de Bock (2003)

One Minute Symphony: Goedendag (2023)

De opening vanavond is voor de Nederlandse compositiestudent Jasper de Bock in zijn One Minute Symphony, de samenwerking tussen Residentie Orkest en Koninklijk Conservatorium Den Haag. Jasper zocht naar inspiratie in het centrum van Den Haag. Hij wilde graag een verkoper van een straatkrant ontmoeten, omdat je hen dagelijks ziet, maar toch niet kent. Jasper sprak met de Roemeense Straatnieuwsverkoper Petru. Met hulp van onze concertmeester Lucian-Leonard Raiciof als vertaler kreeg Jasper een beeld van Petru’s kijk op het leven en hoe hij zijn dagen en het verloop van tijd ervaart op straat. Hoe Jasper Petru’s karakter en gedachten omzet in muziek hoor je tijdens de première van zijn One Minute Symphony ‘Goedendag’.

John Luther Adams (1953)

Pianoconcert ‘Prophecies of Stone’ (2023) (Nederlandse première)

·         Solitary Peaks

·         Among Red Mountains

·         Cold Mountain

·         The Stone People Who Live in the Wind

Vóór zijn carrière als componist was John Luther Adams (1953) werkzaam in de natuurbescherming en was zeer actief als klimaatactivist. Hij leefde jarenlang in Alaska, maar woonde ook afgelegen in de toendra, aan de kust of tegenwoordig in de woestijn van New Mexico. Zijn muziek is dan ook doordrongen van zijn liefde voor, en zorgen om, deze oerlandschappen.

Het begon met een fascinatie voor vogelgeluiden en de wind. Maar tegenwoordig behoren ook ongehoorde stemmen van de aarde, zoals vibraties van zonlicht, seismische trillingen, zonnewinden en de diepste geluiden van onder de grond tot Adams’ vocabulaire. Voor zijn orkestwerk Become Ocean, waarin hij het dramatische scenario van de stijgende zeespiegel als onderwerp nam, kreeg hij in 2014 de Pulitzer Prize.

Het nieuwe pianoconcert ‘Prophecies of Stone’ dat Adams schreef voor het Residentie Orkest en Factory International in Manchester situeert hij in de bergen van Alaska, het gebied waar hij jarenlang woonde en werkte. De muziek ademt ontzag en bewondering voor het berglandschap en is tegelijk een lamentatie voor wat we aan het verliezen zijn. Soms staat de muziek stil zoals het landschap zelf, maar zoom je verder in, dan blijkt alles in beweging. Een muzikale wereld van opeenvolgende kwinten en toonclusters, roepen als vanzelf een soort spanning en vitaliteit op; muzikale talen die doen herinneren aan Amerikaanse componisten als Morton Feldman.

Het eerste deel verklankt de kille ijsvelden en gletsjers waaruit zogenaamde ‘nunataks’ oprijzen,  eenzame rotspunten, hoekig en in groot contrast met hun besneeuwde omgeving. Zodra het ijs smelt blijven de nunataks eenzaam, geïsoleerd en kwetsbaar achter. Een andere kleur en textuur hebben de Red Mountains in het volgende deel. Deze bergen in Alaska liggen vol eeuwenoude fossielen, herinneringen aan vroeger leven en tevens profetie voor onze toekomst.

Het derde deel gaf de componist een motto mee van de Chinese dichter Hanshan (letterlijk ‘Koude berg’), een mysterieuze kluizenaar uit de negende eeuw van wie slechts enkele gedichten bewaard zijn, geschreven op de rotsen in de bergen die hij zijn thuis noemde.

The mountain I live on nobody knows
inside the clouds
it’s always deserted.

Zolang de mens bestaat heeft hij stenen monumenten gecreëerd die zijn relatie met speciale plekken markeren. De Inuit in het poolgebied noemen dat ‘tukiliit’: stenen mensen die leven in de wind. Met deze stille getuigen van respectvolle relatie met de aarde wil Adams in het slotdeel van zijn Prophecies of Stone een hoopvolle boodschap aan nieuwe generaties meegeven. Het werk werd afgelopen zomer voor het eerst uitgevoerd in Manchester door Ralph van Raat en het BBC Philharmonic Orchestra.

In de pauze schenken wij een gratis drankje.

Sergej Rachmaninov (1873-1943)

Symfonie nr. 2 in e, op. 27 (1906-1907)

·         Largo - Allegro moderato

·         Allegro molto

·         Adagio

·         Allegro vivace

Als symfonicus had Sergej Rachmaninov een moeizame start. Bij de première van zijn Eerste symfonie in 1897 had hij te maken met genadeloze kritieken, de uitvoering zou vergelijkbaar zijn met ‘alle Bijbelse plagen bij elkaar opgeteld’. Een dirigent die dronken ten tonele kwam hielp daar niet bij. Het bracht Rachmaninov in een depressie en drie jaar lang schreef hij geen noot meer.

Rachmaninov legde zich toe op dirigeren en optredens als concertpianist, wat zijn ster snel deed rijzen. Om een tijdje uit het drukke bestaan in Moskou te ontsnappen besloot hij in 1906 met zijn jonge gezin naar Dresden te verhuizen. Het jaar daarop ontving een vriend van hem tot zijn verrassing het bericht: “Een maand geleden, of meer, heb ik écht een symfonie voltooid! In schets.” Na een moeizame uitwerking van de orkestratie dirigeerde Rachmaninov uiteindelijk in 1908 de eerste uitvoering van zijn Tweede symfonie in Sint Petersburg.

Het is een grootse symfonie van een uur die donker en mysterieus begint, met een muzikaal motto in de celli en bassen dat als verbindend element in alle vier de delen terugkomt. In het scherzo verwerkt Rachmaninov ook de melodie van het Dies irae uit de gregoriaanse dodenmis, een thema dat de componist vaker gebruikte. Het Adagio is voor velen het hoogtepunt, met wonderschone klanklandschappen en lyrische solo’s van onder meer viool, klarinet en althobo. Zoals in veel Russische symfonieën komen alle belangrijke thema’s (of herinneringen daaraan) uit de eerdere delen in de monumentale finale nog eens voorbij, als apotheose van een uur muziek. Na het debacle van zijn eerdere symfonie, werd zijn Tweede symfonie tot zijn grote opluchting beloond met de prestigieuze Glinka Prijs.

Frans Boendermaker