Bihlmaier meets Queyras

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Swing op de eerste verdieping links naast de garderobe. 

Arefeh Hekmatpanah (1997) 
One Minute Symphony: Veil (2023) 

De opening vanavond is voor de Iraanse compositiestudent Arefeh Hekmatpanah in haar One Minute Symphony, de samenwerking tussen Residentie Orkest en Koninklijk Conservatorium Den Haag. De inspiratie komt uit een ontmoeting tussen Hekmatpanah en de Haagse sieradenontwerper Ingrid La Haye. Ingrid vertelde hoe zij inspiratie vindt in de natuur en daarbij haar intuïtie gebruikt als vertrekpunt. Hoe Arefeh de link van Ingrids organische sieraden maakt naar muziek hoor je tijdens de première van haar One Minute Symphony.

Franz Schubert (1797-1828) 
Ouverture ‘Rosamunde’ (Die Zauberharfe D644) (1820) 

De toverharp van Rosamunde 
In onze dagen kennen wij Franz Schubert als groot componist van symfonieën, kamermuziek, pianomuziek en bovenal een grote hoeveelheid liederen. Bij zijn leven was dat wel anders. De weinige roem die hij behaalde was met zijn opera’s en toneelmuziek. Een van die kleine successen was de toneelmuziek bij het drama Rosamunde, Fürstin von Zypern. Samen met enkele andere delen heeft de ouverture hiervan zijn weg gevonden naar de concertzaal. En dan te bedenken dat deze ouverture in eerste instantie niet eens voor het toneelstuk was geschreven. Vlak voor de première kreeg Schubert de opdracht om een openingsstuk aan te leveren voordat het doek open zou gaan. Daarvoor gebruikte hij de ouverture van zijn opera Alfonso und Estrella. Later is de ouverture die hij maakte voor het melodrama Die Zauberharfe aan Rosamunde gekoppeld, maar of de componist daar zelf de hand in heeft gehad blijft tot op de dag van vandaag onduidelijk. 

Henri Dutilleux (1916-2013) 
Tout un monde lointain, concert voor cello en orkest (1970) 

• Enigme 

• Regard 

• Houles 

• Miroirs 

• Hymne 

Een verre wereld 
Begin 1961 was componist Henri Dutilleux aanwezig bij een concert waar hij in de artiestenfoyer de legendarische cellist Mstislav Rostropovitsj aantrof. Er ontstond een levendig gesprek hetgeen leidde tot een opdracht voor een celloconcert, al moest de cellist bijna tien jaar wachten voordat het werk in 1970 gereed was. Het resultaat was een vijfdelige compositie voor cellosolo en orkest met een sterk poëtische inslag. Belangrijke inspiratie haalde Dutilleux uit de dichtbundel Les fleurs du mal van Charles Baudelaire. Zo is de titel Tout un monde lointain (Een hele wereld ver weg) genomen uit het gedicht Chevelure. De vijf delen, die naadloos in elkaar overlopen hebben elk, naast een titel, ook een motto in de vorm van enkele regels uit andere gedichten van de collectie. Dutilleux bedoelde dat niet als een exacte beschrijving, maar meer als een sfeertekening van de muziek. Op een prachtige manier weet de componist de symbolistische stijl van Baudelaire om te zetten in klank. Het is muziek in pasteltinten, die doet denken aan het impressionisme, maar dan wel in een modern jasje gestoken. 

Nadrukkelijk noemde Dutilleux de compositie geen celloconcert. De cello is weliswaar voortdurend aanwezig, vaak met ijle hoge noten, soms ook met virtuoze passages, maar het is, op enkele momenten na, geen uitgesproken solistische partij. Veel meer is het een rode draad die voortdurend herkenbaar door het hele stuk loopt. De cellist staat niet boven het orkest, maar is een verbindende factor die alle motieven, lijnen en kleuren uit het ensemble op een subtiele manier verenigt. Het is alsof vanuit de verte een hele wereld aan klanken langs de horizon voorbij drijft. 

In de pauze schenken wij een gratis drankje.

Robert Schumann (1810-1856) 
Symfonie nr. 4 in d, op. 120 (1841-1851) 

• Ziemlich langsam – Lebhaft 

• Romanze: Ziemlich langsam 

• Scherzo: Lebhaft – Trio 

• Langsam – Lebhaft – Presto 

Symfonische fantasie 
Zo makkelijk als Robert Schumann in het begin van loopbaan pianomuziek en tientallen liederen schreef, zo terughoudend was hij in eerste instantie met muziek voor orkest. Pas in 1840 componeerde hij zijn Eerste symfonie die een succesvolle première onder leiding van Mendelssohn beleefde. Vrijwel meteen schreef hij een nieuwe symfonie maar die werd bij zijn eerste uitvoering nogal koel ontvangen en ook Schumann zelf vond het geheel maar matig geslaagd. Pas tien jaar later nam hij het weer ter hand, waarbij hij het grondig reviseerde. Schumann zelf leidde het orkest van de Städtischer Musikverein in Düsseldorf, waarvan hij de vaste dirigent was, tijdens het Niederrheinisches Musikfest van 1851, waar het stuk met groot enthousiasme werd ontvangen. Omdat hij inmiddels twee andere symfonieën had gecomponeerd werd deze symfonie daarom bekend als de Vierde. 

Toen Schumann aan deze symfonie begon was het aanvankelijk de bedoeling geweest om er een eendelig symfonische fantasie van te maken. Hoewel het eindresultaat een reguliere vierdelige symfonie was, is er in het gebruik van het thematische materiaal nog wel iets van die oorspronkelijke opzet terug te vinden. Zo begint het eerste deel met een langzame inleiding gevolgd door een allegro in sonatevorm met twee thema’s. In de Romanze wordt al kort na aanvang de langzame inleiding van het eerste deel herhaald. En het laatste deel opent met een langzaam gespeeld eerste thema van het openingsdeel. Dit zijn slechts een paar voorbeelden van de wijze waarop Schumann thema’s en motieven door de hele symfonie laat terugkomen. Daar komt nog bij dat de delen zonder onderbreking in elkaar overlopen, zodat het geheel vrij aardig de suggestie van een grote, hecht geconstrueerde fantasie wekt. 

Kees Wisse