Fauré’s Requiem

Waar ga je naar luisteren?

Een van de beste koren uit Europa met een van de mooiste requiems ooit gecomponeerd – het Groot Omroepkoor keert terug naar Den Haag voor Gabriel Fauré’s Requiem. Deze mis opent het hart, met golven van ontroering tegenover zachte troost. Geen afscheid, maar een eerbetoon aan het leven zelf: een requiem voor zij die leven en doorgaan.

Mystieke eenvoud

Maar dit concert begint met Miroir de Peine van de Nederlandse componist Hendrik Andriessen, een ingetogen liederencyclus over Christus’ lijdensweg bezien door de ogen van Maria. Maria’s hart breekt tijdens de laatste uren van haar zoon Jezus, wiens doodsstrijd ze machteloos moet aanzien. Zo kwam Andriessen, die geen fan was van het ultra-emotionele expressionisme, tot een melancholieke en ingetogen meditatie op het Lijdensverhaal en een lofzang op de waarachtige moederliefde. De liederencyclus Miroir de Peine, aanvankelijk geschreven voor sopraan en orgel, ontstond in 1923 op teksten van de dichter Henri Ghéon. Andriessen koos bewust voor een archaïsche liederencyclus, waarin mystieke eenvoud, universele liefde en religieuze devotie de toon zetten. Zo ontstonden vijf intieme ‘gebeden’ die - ook in de bewerking voor orkest die Andriessen er tien jaar later van maakte - sereen maar krachtig uitdrukking geven aan de vergeefse roep om hulp en het verlangen naar intimiteit.

Een slanke Griekse maagd

Het wezenlijkste deel van Beethovens inkomsten kwam voort uit compositieopdrachten, hem toebedeeld door aristocratische bewonderaars. Zo toog Beethoven in de zomer van 1806 naar het Hongaarse paleis van graaf Franz Brunsvik, waar hij in aanwezigheid van de drie zusters van de graaf een heerlijke tijd doorbracht. Nog voor de zomer om was, vertrok Beethoven naar het zomerverblijf van prins Karl Lichnowsky in Silezië. Lichnowsky introduceerde Beethoven aan een buurman, graaf Franz Oppersdorff, een gefortuneerd aristocraat die zoveel belang hechtte aan muziek dat hij geen enkel personeelslid aannam dat geen instrument bespeelde. Als groot bewonderaar van Beethoven liet hij direct een uitvoering regelen van diens Tweede symfonie en gaf hij Beethoven bij die gelegenheid opdracht tot het componeren van twee nieuwe symfonieën. Beethoven legde zijn Symfonie in c (de Vijfde) terzijde en begon aan een nieuwe, die hij in het najaar van 1806 nog voltooide ten paleize van Lichnowsky. Het was echter niet het orkest van Oppersdorff dat de première van de Vierde symfonie speelde. Deze Vierde werd voor het eerst gespeeld tijdens een Weens concert in maart 1807, ten paleize van prins Lobkowitz, een van Beethovens andere mecenassen.

In het oeuvre van Beethoven is de Vierde samen met de Achtste, de minst gespeelde symfonie. Misschien omdat ze, met haar klassieke snit naar Mozart en Haydn, zo afsteekt bij de haar omringende symfonieën, de krachtige Eroica en de populaire Vijfde. “Zoals nr. 8 in het dal leeft tussen de kolossale nr. 9 en de bijna even kolossale nr. 7, zo wordt nr. 4 evenzeer overschaduwd”, stelde encyclopedist Sir George Grove vast. Robert Schumann typeerde de Vierde het mooist: “Een slanke Griekse maagd tussen twee Noorse giganten.”

Een wiegelied van de dood

Het is niet duidelijk waarom Gabriel Fauré in 1887 aan een requiem begon. Was het omdat zijn vader twee jaar daarvoor was overleden of omdat zijn moeder op sterven lag? Zelf zou hij zeggen: “Ik heb het nergens voor gecomponeerd, gewoon voor het plezier.” Wel wilde hij iets anders schrijven dan gebruikelijk, hij verafschuwde namelijk de dramatische en bombastische dodenmissen van bijvoorbeeld Berlioz en Verdi. Maar bovenal had Fauré een heel andere visie op de dood dan in deze requiems te horen was. “Een gelukkige bevrijding, een streven naar geluk hierboven in plaats van een pijnlijke ervaring”, zo beschouwde Fauré het sterven. En dat uitte hij in de hoopvolle en ingetogen klanken van zijn Requiem: “Mijn Requiem is zachtmoedig van temperament, zoals ikzelf”, zei hij erover. “Het drukt niet de angst voor de dood uit. Iemand noemde het zelfs een wiegelied van de dood.” Bewust koos Fauré er voor om geen ‘Dies irae’ in zijn Requiem op te nemen; een donderend deel over de Dag des Oordeels paste niet in zijn visie op de dood. Wel toonzette hij het ‘Pie Jesu’, met een ontroerende sopraansolo en met de nadruk op het woord ‘requiem’, oftewel ‘rust’. Het werd een van de mooiste en beroemdste delen en klonk uiteraard op Fauré’s eigen begrafenis in 1924.