Dvořák 9

Waar ga je naar luisteren?

Vertebrate vernacular

Wat hebben de composities van vanavond met elkaar gemeen? Dat is de vraag die compositiestudent Carlotta van Schwartzenberg zich stelde voor haar One Minute Symphony. Volgens haar delen de Suite van Jeths, het Celloconcert van Schumann en de Negende symfonie van Dvořák twee belangrijke karaktertrekken: melancholisch en episch. Voor Vertebrate vernacular ging ze de uitdaging aan om beide eigenschappen te combineren, in een zeer korte tijd die geen ruimte laat voor overgangen.

Portret

Willem Jeths opera Ritratto – Italiaans voor ‘portret’ – vertelt het verhaal van de buitensporig rijke Italiaanse markiezin Luisa Casati. Zij was beroemd vanwege de uitbundige feesten die zij organiseerde en liet zich door tal van kunstenaars portretteren of fotograferen. Met haar zwart omrande ogen, haar vlammend rode haar en excentriek gedrag probeerde ze een plaats te verwerven in de kunstwereld. Tegen de achtergrond van de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog stelt het libretto het belang van kunst ter discussie. Op een feest komen allerlei kunstenaars uit de tijd van Casati samen. Casati engageert zich niet met wereldlijke problemen en focust zich blind op haar passie.

Na een online wereldpremière in maart 2020 ging de productie in oktober 2021 alsnog offline in première in De Nationale Opera in Amsterdam, met het Residentie Orkest in de orkestbak. In datzelfde jaar kwam ook een suite gereed.

Een vrolijk stuk

Robert Schumann had iets met de cello. Als kind kreeg hij enige tijd les op dit instrument en bleek hij bepaald getalenteerd. Later, toen hij zijn rechterhand bij de pianostudie onherstelbaar beschadigde, overwoog hij zelfs over te stappen op de cello, maar daartoe is het nooit gekomen. Het duurde tot 1849 voordat hij naar het instrument teruggreep met zijn Fünf Stücke im Volkston voor cello en piano. Een jaar later componeerde hij zijn enige soloconcert voor de cello. Schumann woonde toen net in Düsseldorf, waar hij de algehele leiding over het muziekleven had gekregen. Vanwege zijn matige kwaliteit als dirigent ontstond er al gauw wrijving die uiteindelijk leidde tot zijn ontslag. Het inmiddels voltooide Celloconcert kwam dan ook niet tot een uitvoering ondanks dat zijn vrouw Clara het een van de mooiste stukken van haar man vond. Ook het vinden van een uitgever bleek lastig. Ten slotte hapte de grote uitgeverij Breitkopf toe, temeer daar Schumann het concert als ‘ein durchaus heiteres Stück’ had aangeprezen. Zelf kreeg Schumann zijn Celloconcert nooit te horen. Pas vier jaar na zijn dood in 1860 vond de première plaats. Maar dat was dan ook ter ere van zijn vijftigste geboortedag tijdens een groot herdenkingsconcert aan het Leipziger conservatorium.

Amerikaanse symfonie

Als een van de beroemdste componisten in Europa kwam Antonín Dvořák in 1892 naar de Verenigde Staten om het leiderschap van het New Yorkse conservatorium op zich te nemen. Heimwee dreef hem na een paar jaar weer terug naar Tsjechië, maar hij nam wel een schat aan muzikale indrukken mee die hij in zijn Negende symfonie met de toepasselijke titel ‘Uit de nieuwe wereld’ verwerkte. Er is van alles te horen. Het meest Europees was nog de ‘Yankee’ volksmuziek, veelal geënt op de volksmelodieën uit Engeland, Schotland en Ierland. Maar ook was hij gefascineerd door de muziek van de oorspronkelijk bewoners. Hij bezat zelfs het boek van Theodor Baker Über die Musik der Nordamerikanischen Wilden en bezocht een paar keer een show in de stijl van Buffalo Bill met elkaar bevechtende cowboys en indianen. Maar het meest onder de indruk was hij nog wel van de spirituals waarmee hij via enkele conservatoriumstudenten in aanraking kwam. Het beroemde Largo met de althobosolo lijkt daarop geïnspireerd te zijn, zodanig dat het later een stemmige religieuze tekst kreeg en als een echte negrospiritual een geheel eigen leven ging leiden. Maar of het echt zo Amerikaans getint is? Tsjechische musicologen hebben het eens nader onderzocht en vermoeden dat het wellicht afgeleid is van een Boheems slaapliedje. Het geliefde vaderland verloor Dvořák kennelijk nooit uit het oog.

Kees Wisse en Jan Jaap Zwitser