Zondagochtend: Haydn, Strauss & Ravel

Waar ga je naar luisteren?

Wat is er romantischer dan op Valentijnsdag met je stil aanbeden geliefde een Weense wals te dansen? Dit programma gaat over walsen en over Wenen. Maar een echte Weense wals, zoals die van Johann Strauss, komt er niet aan te pas, al komen we er wel dicht in de buurt.

Josef Strauss

We gaan naar Wenen, zelfs naar Strauss, maar niet Johann. Het was zijn naamgenoot Richard - overigens geen familie - die in de eerste helft van de twintigste eeuw grote bekendheid kreeg met zijn soms controversiële en ondeugende opera’s. Zo opent zijn meest beroemde opera Der Rosenkavalier in de slaapkamer van een rijke officiersvrouw die de nacht met haar jonge page heeft doorgebracht, een rol die, om de zaak nog wat pikanter te maken, door een sopraan gezongen moet worden. Het hele idee van de opera was, om  de sfeer van Wenen uit de tijd van Mozart over te zetten naar zijn eigen tijd. De wals speelt een belangrijke rol in de opera, als anachronistisch element uit de negentiende eeuw in een verhaal van een eeuw daarvoor. Zelfs speelde de componist leentjebuur bij een andere Strauss, weer niet Johann, maar zijn broer Josef, en nam een melodie uit diens Dymaniden Walzer voor zijn eigen wals. In 1944 stelde Artur Rodzínski, met toestemming van Strauss een instrumentale suite samen uit de opera waarin de wals natuurlijk een prominente plek heeft.

James Cervetto

Minstens even Weens was Joseph Haydn, die jarenlang in dienst is geweest van de prinsen van Esterházy in het nabijgelegen Eisenstadt. Daar componeerde hij rond 1783 zijn Tweede celloconcert in D. Lange tijd werd aangenomen dat Haydn het schreef voor Anton Kraft, eerste cellist van het hoforkest. Dat werd nog eens bevestigd door de zoon van Kraft die naderhand zelfs beweerde dat zijn vader het zelf geschreven zou hebben. Pas heel onlangs is ontdekt dat Haydn het waarschijnlijk gemaakt heeft voor de Engelse cellovirtuoos James Cervetto die verschillende concertreizen in Europa maakte en vermoedelijk ook Wenen heeft aangedaan. Het werk heeft de ongedwongen milde sfeer die de stijl van Haydn zo kenmerkt. En hoewel het niet gebruikelijk is om op een celloconcert te dansen, heeft het vrolijke slotrondo met zijn bijna swingende ritme in 6/8e maat een dansante aanstekelijkheid.

Johann Strauss

Tot slot Ravel. Met zijn La valse komen we nog het dichtst bij Johann Strauss en de Weense wals. Al in 1905 liep Ravel met het idee om een symfonisch gedicht te schrijven dat de sfeer moest weergeven van de Oostenrijkse hoofdstad rond de eeuwwisseling. Hij had zelfs het plan om het Wien te noemen. Pas vijftien jaar later pakte hij het weer op toen hij van impresario Diaghilev en zijn Ballets Russes in Parijs het verzoek kreeg tot een nieuw ballet. Het uiteindelijke resultaat, La valse, wees Diaghilev af met het commentaar dat het een meesterwerk was, maar niet om op te dansen. Misschien had hij wel een beetje gelijk. Hoewel het lijkt alsof Johann Strauss voortdurend over je schouder meekijkt, is het een echte Ravelliaanse impressie van een Weense wals. Enkele jaren later werd er alsnog een ballet van La valse gemaakt. maar het is vooral bekend gebleven als meesterwerk in de concertzaal.

Kees Wisse