Klassiekers in de Nieuwe Kerk

Een beetje componist trok vroeger naar Wenen. Daar werd eeuwenlang de muziekgeschiedenis geschreven. Bijvoorbeeld door Haydn en Beethoven die beide een zeer belangrijke stempel drukten op de muziek in de Oostenrijkse hoofdstad.

Cherubini

Luigi Cherubini was een invloedrijk (opera)componist van Italiaanse afkomst die het grootste deel van zijn carrière in Frankrijk doorbracht. Hoewel hij tegenwoordig minder bekend is bij het grote publiek, werd hij in zijn tijd bewonderd door componisten als Beethoven, Schumann en Brahms. Beethoven beschouwde Cherubini zelfs als de op een na grootste componist...na hemzelf natuurlijk. In juni 1805 aanvaardde Cherubini een uitnodiging om naar Wenen te reizen, waar zijn werk zeer werd gewaardeerd. Hier gaf hij concerten, woonde een uitvoering van Beethovens Fidelio bij en ontmoette Haydn. Ook kreeg hij de opdracht voor een opera wat resulteerde in Faniska, over een dappere vrouw die wordt ontvoerd door een tiran, maar uiteindelijk wordt gered door echtgenoot, een Poolse commandant. Hoewel Faniska zelf zelden wordt opgevoerd, blijft de ouverture een krachtig voorbeeld van Cherubini’s dramatische stijl en zijn invloed op de vroege romantiek.

Haydn

Joseph Haydn, vaak de ‘vader van de symfonie’ genoemd, was ook een meester in het componeren van vocale muziek. Zijn cantate Arianna a Naxos, geschreven rond 1789-1790, is een van zijn meest expressieve en dramatische werken en vertelt het tragische verhaal van Ariadne, die door Theseus op het eiland Naxos is achtergelaten. De cantate bestaat uit twee recitatieven en twee aria’s, waarin Haydn de emoties van Ariadne op meesterlijke wijze verklankt. In het eerste recitatief is Ariadne nog hoopvol, denkend dat Theseus slechts tijdelijk is vertrokken. Maar al snel slaat de stemming om in wanhoop en woede wanneer ze beseft dat ze is verlaten. De eerste aria, “Dove sei, mio bel tesoro?”, is een hartstochtelijke uiting van verlangen en verdriet. In het tweede recitatief en de daaropvolgende aria “Ah! che morir vorrei” bereikt de emotionele intensiteit een hoogtepunt, met dramatische modulaties en expressieve vocale lijnen.

Beethoven

De bekende musicoloog H.C. Robbins Landon omschreef Beethovens Tweede symfonie eens als een ferme waarschuwing aan het adres van iedereen die zondermeer parallellen trekt tussen Beethovens leven en zijn muziek. Voor hem was duidelijk dat Beethovens “muzen altijd op een hoger plan stonden, dikwijls los van zijn fysieke en mentale strijd.” Beethoven componeerde zijn Tweede symfonie in de jaren 1801 en 1802. En inderdaad staat het zonnige karakter van deze compositie in schril contrast tot de zware psychische inzinking die hij in diezelfde periode doormaakte. Zijn depressie werd veroorzaakt door aanhoudende gehoorklachten en het besef dat hij mogelijk volledig doof zou worden. Op advies van een van de vele artsen die hij in zijn wanhoop raadpleegde, trok Beethoven zich in het voorjaar en de zomer van 1802 terug in het dorpje Heiligenstadt, dat goed aangeschreven stond vanwege zijn zwavelbronnen. Zijn stemming knapte er bepaald niet van op, zo blijkt uit het beroemd geworden Testament van Heiligenstadt dat hij op 10 oktober 1802 schreef. Maar op de een of andere manier wist hij de crisis te overwinnen en vervolgde hij vastberaden zijn weg. Uiteindelijk zou Beethovens doofheid pas na 1812 zo sterk toenemen dat het moeilijk voor hem werd een gesprek te voeren; na 1817 kon hij ook geen muziek meer beluisteren. Beethoven bewaarde het kort na zijn dood ontdekte ‘testament’ zorgvuldig, maar gaf geen blijk meer van angst of vertwijfeling.

Er bestonden al schetsen voor een Tweede symfonie, maar met het oog op een liefdadigheidsconcert dat in de Paasweek moest plaatsvinden, ging Beethoven er in de winter van 1801/1802 serieus voor zitten. Nadat de compositie in februari meerendeels was voltooid, bleek het concert niet door te gaan, zodat Beethoven nog maandenlang kon schrappen en verbeteren. De symfonie begint onstuimig maar bindt snel in. Wat vooral opvalt in het werk zijn de pastoraal-achtige klanken in het zeer uitgesponnen tweede deel. De laat-klassieke symfonie ging tegelijkertijd met Beethovens Derde Pianoconcert en zijn oratorium Christus am Ölberge in première, op 5 april 1803 in het Theater An der Wien.