Kerst met het Residentie Orkest

Waar ga je naar luisteren?

Wie aan Kerst denkt, ziet winterse taferelen voor zich. In dat opzicht komt dit concert een aardig eind met een Noors en twee Russische componisten waarvan Tsjaikovski zijn symfonie poëtisch ‘Winterdromen’ noemt. Al gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat hij erg graag in Italië verbleef en ook Svendsen met een symfonisch gedicht in Italiaanse sferen komt.

Verboden liefde

Tegenwoordig is de Noorse componist Johan Svendsen voornamelijk nationaal bekend, in tegenstelling tot zijn land- en tijdgenoot Grieg, die wereldfaam geniet. Bij leven werd Svendsen echter beschouwd als een groot componist en verwierf met zijn orkestwerken, waaronder drie omvangrijke symfonieën een internationale reputatie. Zijn symfonisch gedicht Romeo en Julia schreef hij in 1876 toen hij chef-dirigent van het orkest van Oslo (toen Christiania geheten) was. Waar het toneelstuk van Shakespeare een geschiedenis is van een onmogelijke liefde die bol staat van heftige emoties, kiest Svendsen een meer genuanceerde invalshoek. Hij maakt er niet zo zeer beschrijvend symfonisch gedicht van die het toneelstuk van Shakespeare op de voet volgt, als wel een filosofische beschouwing, waarin hij op een dramatische, maar ook onderkoelde manier, de tragiek van de verboden liefde betekenis geeft.

Allermoeilijkste pianoconcert

Misschien op zijn illustere voorganger Liszt na, kun je Sergej Rachmaninov gerust de meest virtuoze pianist aller tijden noemen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn Pianoconcert nr. 3 beschouwd wordt als misschien wel het allermoeilijkste in zijn soort, al deed hij er zelf nogal luchtigjes over. Hij schreef het werk in 1909 om het op zijn Amerikaanse tournee te kunnen spelen. Veel mogelijkheid tot studeren had hij niet, maar met zijn fabelachtige techniek bleek het voldoende te zijn om het perfect uit te kunnen voeren. De première op 28 november 1909 met de New York Symphonic Society onder Walter Damrosch was een groot succes. Een paar weken later voerde hij het met hetzelfde orkest uit, nu onder leiding van Gustav Mahler. Het werd voor dirigent en componist een ware belevenis. Mahler had zich terdege voorbereid op het concert, had de partituur tot in het kleinste detail bestudeerd en er voor gezorgd dat die in het orkest allemaal tot klinken werden gebracht. Nu was Rachmaninov, met diverse symfonische werken op zijn naam, een uitstekend orkestrator. Natuurlijk heeft de piano de absolute hoofdrol en begeleidt het orkest, maar die verrijkt de solopartij met een oneindige variëteit aan kleuren, melodielijnen en extra harmonieën. Met een beetje fantasie zou je het een groots opgezette pianosonate met orkest kunnen noemen. Daarmee is het Pianoconcert nr. 3 een schitterende symbiose van Rachmaninov als componist en virtuoos pianist.

Russische winterpret

De eerste keer dat Pjotr Iljitsj Tsjaikovski in 1866 een poging waagde om een symfonie te componeren ging het hem bepaald niet gemakkelijk af. Kersvers afgestudeerd aan het conservatorium in Sint Petersburg, hielden zijn vroegere leermeesters hem nog nauwlettend in de gaten en de net voltooide Symfonie nr. 1 moest het flink ontgelden. De ene keer was de opbouw van de thema’s niet evenwichtig genoeg, de andere keer ging Tsjaikovski naar hun mening veel te vrij om met de klassieke vormen. Met tegenzin verwerkte hij alle kritiek in de symfonie maar blijkbaar niet tot hun tevredenheid, want tot een uitvoering kwam het niet. En het gedoe bracht hem tot volledige wanhoop; volgens zijn broer Modest leed hij aan toevallen, stekende hoofdpijn, maagpijn, slapeloosheid en stond op het randje van een zenuwinzinking. Toen hij een aanstelling kreeg als docent aan het conservatorium van Moskou kreeg hij pas daar de mogelijkheid om zijn symfonie te presenteren al gebeurde dat pas compleet in 1868.

Tsjaikovski had zijn symfonie de titel ‘Winterdromen’ gegeven omdat veel van de thematiek hem was ingegeven door de sfeer van de Russische winters. Zo had het eerste deel de bijnaam Dromen van een winterse reis. Het tweede deel noemde hij Land van verlatenheid, land van mist. Maar eigenlijk is het deel niet eens zo somber, eerder weemoedig met zijn prachtige Slavisch aandoende melodie in de hobo. En de finale, als deze eenmaal na de inleiding goed is losgebarsten, doet vooral denken aan uitbundige winterpret met schaatsen en arrensleden, voortgetrokken door prachtig opgetuigde met bellen versierde paarden.

Kees Wisse