RO NOW: Bruch & Mendelssohn

Waar ga je naar luisteren?

Ook in de nationalistische negentiende eeuw lieten kunstenaars zich inspireren door andere landen en culturen. Schotland was een exotische inspiratiebron voor Duitse romantici als Beethoven, Schumann, Mendelssohn en Bruch. Deze laatste las ook Schotse romans van Sir Walter Scott en zette gedichten van Robert Burns op muziek. Zijn Schotse fascinatie resulteerde in een van zijn populairste werken: de Schotse fantasie voor viool en orkest met harp, gebaseerd op Schotse volksmelodieën. Dit vierdelige ‘vioolconcert’ voltooide hij in 1880 en droeg het op aan vioolvirtuoos Pablo de Sarasate. Grappig genoeg bezocht Bruch Schotland voor het eerst pas een jaar na de première. De Schotse melodieën had hij leren kennen in de bibliotheek in München. Voor de Keltische couleur locale voegde hij een harp aan het stuk toe.

De Fantasie opent met een plechtig koperkoraal waarna een recitatief van de solist volgt. Dit gaat over in een lyrisch Adagio cantabile gebaseerd op het lied Auld Robin Morris waarbij de harp bijna net zo aanwezig is als de viool. Het tweede deel is een levendige dans op het lied Hey, the Dusty Miller. De ‘drone’ (doorgaande tonen) in de celli en bassen imiteren de doedelzak waarboven de solist zich als een vrolijke fiddler kan uitleven. Dan keert Auld Robin Morris kort terug waarna een langzaam deel volgt. De finale, Allegro guerriero (oorlogszuchtig allegro) bevat het oorlogslied Scots wha hae. Het beroemde Middeleeuwse lied zou zijn gezongen door Robert the Bruce na zijn overwinning van de Engelsen bij de Slag bij Bannockburn in 1314. Het lied symboliseert de Schotse onafhankelijkheid en werd het onofficiële volkslied van Schotland. Na een rustige passage herhaalt het hele orkest het oorlogszuchtige lied en na een briljante vioolcadens eindigt de Fantasie met een opwindend slot.

‘Schotse’ symfonie?

Mendelssohn was een meester in muzikale landschapsschilderingen. Voorbeelden hieruit zijn de ‘golven’ in de Hebriden-ouverture, maar ook in zijn Schotse en Italiaanse symfonie weet hij de donkere of juist zonnige sfeer van deze landen te verklanken.

In 1829 was de pas twintigjarige Mendelssohn een van de beste componisten en pianisten van Europa. Zijn optreden in Londen dat jaar was een doorslaand succes. Om de hectiek van de stad te ontvluchten ging hij in de zomer van 1829 wandelen in de Schotse hooglanden. De Duitse componist was zeer onder de indruk van de Schotse natuur en hier ontstonden de schetsen voor het begin van de symfonie en de Hebriden-ouverture. De ouverture voltooide hij het jaar erop, maar de symfonie pas in 1842 in Berlijn. Hij dirigeerde zelf de première en bracht de symfonie naar Londen wat hem nóg geliefder maakte bij het Britse publiek en het koningshuis. Koningin Victoria gaf hem zelfs toestemming om een werk aan haar op te dragen!

Hoewel Mendelssohn zijn symfonie vaak ‘de Schotse’ noemde, staat dit niet op het titelblad. Toch zagen veel commentatoren er Schotse liedjes en verwijzingen in. Mendelssohn ontkende echter in brieven dat er Schotse volksmuziek in is verwerkt. ‘Het zijn de taferelen, ruïnes en natuur waar ik muzikale inspiratie uit haal’, verklaarde hij.

De vier delen van de symfonie gaan in elkaar over en het dramatische werk eindigt met een optimistische hymne. Mendelssohns ‘Schotse’ is beslist een van de symfonische hoogtepunten uit de vroege romantiek.

Ruben Heimans