Luisteren naar Bruckners Negende symfonie vergt tijd, aandacht en geduld. De inspanning maakt dat je erin opgaat. Dat geldt ook voor het beoefenen van aikido. De Japanse krijgskunst en de filosofie ervan beïnvloeden al tientallen jaren het leven van Francisca van Leeuwen. In aanloop naar onze Brucknerconcert spreekt dirigent Anja Bihlmaier de aikido-sensei in haar Japans ingerichte dojo in Den Haag.

Aikido is geïnspireerd op technieken uit andere Japanse krijgs- en vechtkunsten, maar kent een sterkere filosofische inslag. Het woord betekent: de weg van de harmonieuze geest en levensenergie. De inmiddels 83-jarige Francisca kwam er op haar 43ste mee in aanraking, via de nieuwe vriend van haar moeder, vertelt ze aan Anja.

Hoe begon je precies met aikido?

‘Ik ging al snel van één naar vijf trainingen per week. Je wordt het hulpje van de leraar en krijgt vanzelf veel klusjes, zoals de wc’s schoonmaken. Die nederigheid is typisch Japans en sijpelt door in je houding. Dat vind ik een goede les. Aikido gaat niet om presteren, maar om wat het met je doet. Er gaat een bepaalde ontwikkeling van uit, doordat aikido je dichter bij de ‘ki’ brengt: de kosmosenergie. Jij gebruikt dat vast ook in je werk als dirigent. Ki gaat over ademhaling en richting geven.’

We doen in de repetities veel met ademhaling, onder andere om het tempo aan te geven.

‘In aikido beweeg je ook op je ademhaling, bijvoorbeeld om iemand op te tillen. Als je inademt, neem je de energie van de kosmos in je op. Met de uitademing geef je die weer terug. Dat doe je ook als je ergens naar wijst, of iemand een seintje geeft. Als je erop let, merk je dat de ki-energie niet stopt bij je lichaam. Het gaat door in de richting waarin je wijst of beweegt.’

De Brucknersymfonie is gecomponeerd met veel energie. Die moet je met het orkest vrijlaten. Als je te veel bezig bent met je eigen ideeën lukt dat niet, dan ben je niet sensibel genoeg. Ik kan me voorstellen dat je bij aikido ook een zekere flexibiliteit nodig hebt om te reageren op je partner.

‘Bij aikido kun je pas echt flexibel zijn als je ervaren bent. Je begint met zogenaamde kata’s: minipartituren met vaste vormen, vergelijkbaar met toonladders. Het vergt veel oefening om die goed te beheersen. Net als muzikanten uren oefenen op hun instrument. Je werkt eerst aan je techniek. Als je die beheerst, krijg je meer vrijheid en kun je je eigen richting bepalen.’

Hoe kom je aan zoveel discipline?

‘Het belangrijkst is om jezelf niet te vergelijken met anderen, maar alleen naar je eigen verbetering te kijken. Dat is een bevrijding. Je herkent dan je eigen grenzen en wordt je eigen leraar. Talent speelt natuurlijk ook mee. Als je geen talent hebt, zijn plezier en een klik met je leraar essentieel.’

Verbinding is belangrijk in het hele leven, denk ik. Ik zie mezelf niet als kunstenaar, maar ik breng wel mensen samen. Om zo het publiek mee te nemen in het geheim van de muziek. De momenten waarop dat lukt zijn onbetaalbaar.

‘Ik noem dat ook wel een goddelijk gevoel, je bent dan helemaal in een flow. Dat vraagt om volledige overgave. In onze lessen bereiken we dat door eerst een buiging te maken. Dat maakt je al rustiger. We vragen de leerlingen om niet te praten. Want door stil te zijn, versterk je je zintuigen. Je ziet en hoort meer. Bij vechtkunst moet je tenslotte je omgeving in de gaten houden en alert zijn. Dat lijkt me ook vergelijkbaar met dirigeren: je luistert naar het geheel, niet om een gevaar op tijd op te merken, maar om alle muzikanten goed op elkaar af te stemmen.’

In deze tijd van altijd online en bereikbaar zijn is dat moeilijk voor veel mensen, om alleen maar te luisteren.

‘O, dat is een ziekte. Leerlingen mogen hier niet op hun telefoon kijken. En als iets niet lukt, dan probeer je het gewoon opnieuw. Dat is ons uitgangspunt. Het vergt opperste concentratie, focus en dus ook discipline. Die inspanning en uitdaging maken het juist leuk en zetten ontwikkeling in gang.’

Interview - Sobriquet