Valentin Silvestrov (1937) 
Prayer for the Ukraine (2014; versie voor orkest door Andreas Gies, 2022) 

Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) 

Celloconcert nr. 2, op. 126 (1966) 

• Largo 

• Allegretto 

• Allegretto 

Pauze 

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893) 

Symfonie nr. 6 in b, op. 74 ‘Pathétique’ (1893) 

• Adagio – Allegro non troppo – Andante – Moderato rosso Allegro vivo – Andante come prima – Andante mosso 

• Allegro con grazia 

• Allegro molto vivace 

• Finale: Adagio lamentoso – Andante 

Einde concert circa 21.45 uur. 

Jader Bignamini dirigent 

Studie Conservatorium Piacenza 

Huidige positie Chef-dirigent Detroit Symphony 
Highlights Dirigeerde recentelijk opera’s in de Wiener Staatsoper, Metropolitan Opera, Michigan Opera Theatre en Oper Frankfurt. Stond voor orkesten als de Houston Symphony, Berner Symphonieorchester, Milwaukee Symphony Orchestra en Staatsphilhamonie Rheinland-Pfalz. In de zomer van 2021 dirigeerde hij Puccini’s Turandot in de Arena van Verona. Debuteerde bij het Residentie Orkest met Puccini’s Madama Butterfly in De Nationale Opera (2019). 

Leonard Elschenbroich cello 

Opleiding Yehudi Menuhin School in Londen; Kölner Musikhochschule. 

Highlights Concerteerde met orkesten als Staatskapelle Dresden, London Philharmonic, BBC Philharmonic, Orchestre Philharmonique de Radio France en Chicago Symphony Orchestra met dirigenten als Charles Dutoit, Yan-Pascal Tortelier en Andrew Litton. Graag geziene gast op (kamermuziek)festivals en podia wereldwijd. Debuteerde in 2017 bij het Residentie Orkest. 

Prijzen o.a. Leonard Bernstein Award, Förderpreis Deutschlandfunk, Borletti Buitoni Trust Award. 

Bespeelt de cello ‘Leonard Rose’ van Matteo Goffriller (Venetië, 1693). 

In de pers “A musician of great technical prowess, intellectual curiosity and expressive depth” – New York Times  

Residentie Orkest Den Haag 

Opgericht Den Haag, 1904 

Huidige chef-dirigent Anja Bihlmaier 

Vaste gastdirigenten Richard Egarr en Jun Märkl 

Chef-dirigenten Henri Viotta, Peter van Anrooy, Frits Schuurman, Willem van Otterloo, Jean Martinon, Ferdinand Leitner, Hans Vonk, Evgenii Svetlanov, Jaap van Zweden, Neeme Järvi, Nicholas Collon. 

Te zien in o.a. Amare, Paard, De Nationale Opera, Koninklijk Concertgebouw, De Doelen, TivoliVredenburg. 

Educatie Jaarlijks bereik van ruim 40.000 scholieren, volwassenen en amateurmusici in educatieve projecten. Onderdeel hiervan is The Residents, waarmee het orkest honderden kinderen uit Haagse wijken in contact brengt met klassieke muziek. 

Silvestrov, Sjostakovitsj en Tsjaikovski 

De Oekraïense componist Valentin Silvestrov (1937) is geboren en getogen in Kiev. Hij studeerde er aan het conservatorium en worstelde zich er door de Sovjetjaren, een periode waarin de officiële componistenbond zijn werk stelselmatig negeerde. In 2004 maakte hij in zijn stad de Oranjerevolutie mee en in 2014 steunde hij er de Maidan-opstand. Vrijwel dagelijks was Silvestrov te vinden op het centrale plein van Kiev. Hij hoorde de demonstranten roepen en zingen, en hij hoorde het geweervuur waarmee regeringstroepen de protesten probeerden neer te slaan. Volgens de laatste schattingen vonden daarbij ruim tachtig burgers de dood. Zijn indrukken verwerkte Silvestrov in een reeks liederen en hymnen: de cyclus Majdan (2014) voor a cappella koor. Het dertiende deel, getiteld Prayer for the Ukraine, is een smeekbede waarin God op meditatieve harmonieën om kracht, geloof en hoop voor het Oekraïense volk wordt gevraagd. De recente crisis in Oekraïne inspireerde de jonge Italiaans-Duitse componist Andreas Gies tot een arrangement voor orkest dat, net als het origineel, wereldwijd wordt gespeeld als steunbetuiging. 

Wereld van verschil 

Het moet een gezellige boel zijn geweest, de nieuwjaarsborrel van 1966 waarbij Dmitri Sjostakovitsj proostte met de legendarische cellist Mstislav Rostropovitsj. Naar verluidt werd er een muziekquiz gespeeld en kroop Sjostakovitsj op een goed moment achter het klavier om een populair volksliedje uit Odessa uit de toetsen te roffelen: Bubliki, kupiti bubliki (’Pretzls, koop mijn pretzls’). De deun bleef hangen. Toen Sjostakovitsj in de lente aan zijn Tweede celloconcert begon, raakte het pretzl-lied verzeild in het maniakaal-groteske Scherzo van het tweede deel. 

Sjostakovitsj schreef zijn twee celloconcerten beide voor Rostropovitsj. Amper zeven jaar ligt er tussen de werken, maar in klinkende realiteit gaapt er een wereld van verschil. Waar het Eerste nog groots en dramatisch van opzet is, daar wijst het morose, sombere Tweede vooruit naar de uitgebeende klankwereld van Sjostakovitsj’ late werk. Neem het openingsdeel, Largo, dat begint met een donkere cellolijn. Het chromatische motief blijkt het voornaamste materiaal voor een introspectieve treurmuziek, met in het midden een bijtend-ironische passage van flierefluitmelodieën op stekelige xylofoonaccenten. 

Na het voornoemde Scherzo markeert een hoornfanfare het begin van de finale, waarin Sjostakovitsj diverse thema’s uit de voorgaande delen recycleert. 

Tussen levenskracht en tragiek 

Muzikale afscheidsbrief van een suïcidale componist. Klinkende autobiografie in vier delen. Bekentenismuziek bij een onmogelijke, want vermeend homoseksuele, liefde. Over de Zesde symfonie van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski doen de meest uiteenlopende interpretaties de ronde. 

Tot op zekere hoogte was de componist daar zelf debet aan. ‘Laat ze er maar naar raden’, schreef hij in 1893 aan zijn neef Vladimir Davidov toen die aandrong op de specificaties van het ‘geheime programma’ van de symfonie. En dan is er nog die wat ongelukkig gekozen bijnaam ‘Pathétique’, ontleend aan het Russische ‘patetitsjeskaja’, wat eerder ‘passievol’ dan ‘pathetisch’ betekent. 

Volgens de overlevering was het Tsjaikovski’s broer Modest die het adjectief aan de symfonie linkte. De componist zelf had een onwrikbare voorkeur voor het zakelijker ‘Zesde symfonie in b-klein’, zo schreef hij aan zijn uitgever. In dezelfde brief liet Tsjaikovski weten erg tevreden te zijn met zijn nieuwste partituur. Letterlijke woorden: ‘Het beste dat ik ooit heb gecomponeerd, en ooit zal componeren.’ 

Tsjaikovski’s Zesde bevat enkele van zijn meest doorvoelde thema’s, verpakt in een dwingende muzikale dramaturgie: een titanische strijd tussen bruisende levenskracht en onvermijdelijke tragiek. Vanaf de eerste maten van de Adagio-inleiding, wijst een duistere onheilspellende fagotsolo vooruit naar de fatale ontknoping van de symfonie. Wat volgt is een eerste thema van nerveuze strijkers, een hyperlyrisch tweede thema met opgloeiende hoorns en een turbulente doorwerkingssectie. ‘Allegro con grazia’ schreef schreef Tsjaikovski boven het tweede deel, waarin hij een walsje lichtvoetig over een vijf-telsmaat laat struikelen. Na een vitale kruising van scherzo en boerendans opent het Adagio lamentoso met een getormenteerd strijkersthema. Klinkend fatalisme, zonder silver linings. 

Joep Christenhusz 

De voor vanavond geprogrammeerde One Minute Symphony wordt verplaatst naar een later concert.