BRUCKNER 9

Esther Wu (1996) 

One Minute Symphony: Fluxing Mirror (2020) 

Franz Schubert (1797-1828) 

Memnon, D 541 (1817, orkestratie: Johannes Brahms) 

Otto Ketting (1935-2012) 

Ithaka Symphony (wereldpremière) (samenstelling: Elmer Schönberger) 

• The empty darkness frightens me 

• Wild fantasies 

• As you set out for Ithaka 

Pauze 

Anton Bruckner (1824-1896) 

Symfonie nr. 9 in d (1887-96; editie Nowak) 

• Feierlich: Misterioso 

• Scherzo: Bewegt, lebhaft – Trio: Schnell 

• Adagio: Langsam, feierlich 

Einde concert circa 22.15 uur. 

Antony Hermus dirigent 

Opleiding Piano en orkestdirectie aan het Conservatorium van Tilburg. 

Huidige positie Vaste gastdirigent Noord Nederlands Orkest, artistiek adviseur Nationaal Jeugdorkest en vaste gastdirigent Opera North (Leeds). Vanaf najaar 2022 chef-dirigent Belgian National Orchestra. 

Highlights Werd op 29-jarige leeftijd benoemd tot Generalmusikdirektor van de Duitse stad Hagen. Was artistiek directeur van het Anhaltisches Theater Dessau en chef-dirigent van de Anhaltische Philharmonie (2009-2015), waar hij o.a. twee cycli van Wagners ‘Ring’ dirigeerde en tot eredirigent werd benoemd. Dirigeerde de belangrijkste Nederlandse orkesten maar ook Philharmonia Orchestra London, BBC Philharmonic, Orchestre de la Suisse Romande en verschillende andere Engelse, Duitse en Franse orkesten. Leidde tevens vele operaproducties, o.a. in Berlijn, Stuttgart, Göteborg en Parijs.  

Martijn Cornet bariton 

Studie Conservatorium van Amsterdam. Lid van de Opera Studio Nederland. 

Highlights Was verbonden aan het Aalto-Musiktheater in Essen waar hij rollen zong in o.a. Le Nozze di Fiagro, Ariadne auf Naxos, Carmen, La bohème en Rusalka. Zong bij diverse operagezelschappen als de Early Opera Company in Londen, Opéra National de Lorraine en De Nationale Opera in onder meer wereldpremières van Peter-Jan Wagemans en Louis Andriessen. Werkte met het Residentie Orkest, Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Nederlands Kamerorkest met dirigenten als Marc Minkowski, Jan Willem de Vriend, Reinbert de Leeuw en Richard Egarr. 

Residentie Orkest Den Haag 

Opgericht Den Haag, 1904 

Huidige chef-dirigent Anja Bihlmaier 

Vaste gastdirigenten Richard Egarr en Jun Märkl 

Chef-dirigenten Henri Viotta, Peter van Anrooy, Frits Schuurman, Willem van Otterloo, Jean Martinon, Ferdinand Leitner, Hans Vonk, Evgenii Svetlanov, Jaap van Zweden, Neeme Järvi, Nicholas Collon. 

Te zien in o.a. Amare, Paard, De Nationale Opera, Koninklijk Concertgebouw, De Doelen, TivoliVredenburg. 

Educatie Jaarlijks bereik van ruim 40.000 scholieren, volwassenen en amateurmusici in educatieve projecten. Onderdeel hiervan is The Residents, waarmee het orkest honderden kinderen uit Haagse wijken in contact brengt met klassieke muziek. 

Schubert, Ketting en Bruckner 

Het Residentie Orkest en nieuwe muziek horen van oudsher bij elkaar. Het spelen van nieuwe werken van Nederlandse componisten is voor onze musici én voor ons publiek steeds een groot avontuur. Ook in onze nieuwe concertzaal in Amare! 

Vanavond zal het orkest de wereldpremière spelen van de Ithaka-symfonie, die op basis van muziek van Otto Ketting (1935-2012) is samengesteld door componist, schrijver en biograaf Elmer Schönberger. Als driejarig jongetje werd Otto Ketting in 1938 door zijn vader, de componist Piet Ketting, meegenomen naar een concert waar het Residentie Orkest onder leiding van Willem van Otterloo Hindemiths Mathis der Maler uitvoerde. Zestien jaar later was hij zelf, na het voltooien van zijn trompetstudie aan het Koninklijk Conservatorium, aan het Residentie Orkest verbonden (tussen 1954-1961). 

Otto Ketting behoort tot de succesvolste componisten van Nederland. Al in 1957 won hij met zijn Passacaglia de Gaudeamusprijs en herhaalde dat in 1958 met Due Canzoni. Daarna volgden onder meer nog de Kees van Baarenprijs (in 1973) voor Time Machine (dat met meer dan 150 uitvoeringen een van de meest gespeelde Nederlandse orkestwerken is), de Matthijs Vermeulenprijs en de tweede prijs op het Unesco Rostrum of Composers (beide in 1979) voor de Symfonie voor saxofoons en orkest, en in 1992 de Amerikaanse Barlow Prize voor zijn Derde symfonie. Als dirigent stond hij meerdere malen voor het Residentie Orkest, o.a. met zijn eigen composities Time Machine en Super Sister. Over de Ithaka-symfonie vertelt Elmer Schönberger: “Dit orkestwerk is gebaseerd op de gelijknamige opera, gecomponeerd ter gelegenheid van de opening van het Muziektheater in Amsterdam in 1986. Het libretto is geschreven rond een gedicht van de Griekse dichter Kaváfis. Ketting had al een tijdlang het voornemen dit gedicht als grondslag te nemen voor een symfonie, indachtig de Vierde symfonie van Mahler. Aan de hand van de opera breng ik de muziek dus terug naar het oorspronkelijke idee: een symfonie met in het laatste deel een stem die het gedicht van Kaváfis zingt.” 

“Ten tijde van het ontstaan van de opera was ik de dramaturg, dus ik ken het werk door en door. Daarom durfde ik het aan de opera om te werken tot een driedelig orkestwerk. Ik moest natuurlijk knippen en plakken, en hier en daar om-instrumenteren. Maar alle noten zijn van Ketting zelf. Ik heb mij geconcentreerd op drie personages: ‘de vrouw’, ‘de macho’ en ‘de dichter’, die zijn eigen gedicht zingt. Daarmee is de grondtoon van de opera intact gebleven. De oorspronkelijke muziek, en dus ook deze symfonie, is doortrokken van diepe melancholie, van verlangen, van een reiken naar. De strekking van Kaváfis gedicht is: het doel van het leven is niet de dood maar het leven zelf. Onderweg zijn, openstaan voor wat je meemaakt, voor de mensen die je ontmoet.” 

Op 11 februari 1903, zeven jaar na de dood van Anton Bruckner, werd in Wenen de eerste uitvoering gegeven van zijn Negende symfonie. Echter, Bruckner heeft zijn Negende geen voltooid laatste deel meer kunnen geven. Op zijn sterfbed lagen de schetsen voor de Finale voor hem uitgespreid. Bruckner schreef zijn vriend Göllerich, die zijn biograaf zou worden: “Die neue d-moll Symphonie ist mir ins Herz gewachsen [...]. Der Tod wird mir hoffentlich die Feder nicht zu früh aus der Hand nehmen [...]!” De voltooiing van zijn Negende beschouwde hij als een laatste opdracht aan ‘dem lieben Gott’. Het idee was om met een ‘Te Deum’ af te sluiten, een koorsymfonie in de geest van Beethovens Negende maar dan geen Ode an die Freude doch een lofprijzing van God. Hij begon aan het componeren van een aansluitende muziek, die het Adagio met het ‘Te Deum’ moest verbinden, maar de dood haalde hem alsnog in. 

Het eerste deel begint, zoals gewoonlijk bij Bruckner, met een mysterieus tremolo van het strijkorkest. Uit dat ‘bijna niets’ zoeken acht hoorns naar een grondtoonsoort, naar een melodie, een thema dat eindelijk gestalte krijgt in een unisono-passage, een oermotief van natuurtonen dat zich over twintig maten uitstrekt. Hoe vorm en geest zich hier verhouden, is niet te verklaren. Het is een symfonisch proces van ongehoorde lengte, waarin alle menselijke gevoelens en verlangens, hoop en twijfel, angst en noodlot, en overgave aan Gods wil zijn uitgedrukt. Zoals dit proces begon, zo eindigt het: in natuurtonen, ‘het zinnebeeld van een muzikale oertoestand’.  

In het Scherzo krijgt de overmoed van de zeventigjarige componist de overhand. Een heen en weer buitelend motief op een stampend ritme, merkwaardig van eenvoud en opzienbarend van werking: het is een van de meest daverende scherzo’s van Bruckner. Het Trio staat in poëtisch-dromerig contrast met het voorafgaande en dat wat erop volgt.  

‘Abschied vom Leben’ noemde Bruckner de indrukwekkende hoornpassage in het Adagio dat zijn Negende symfonie besluit. Het is een terugblik op zijn leven, de beschouwing van zijn scheppingsarbeid als mens en kunstenaar. Er spreekt enkel deemoed, berusting en overgave uit deze zwanenzang. Het orkest wordt orgel, de muziek versluiert. Er groeit nog een onaards gezang, een hymne, een gebed: hij is ‘der Welt abhanden gekommen...’. 

Memnon 

Den Tag hindurch nur einmal mag ich sprechen, 

Gewohnt zu schweigen immer und zu trauern: 

Wenn durch die nachtgebor’nen Nebelmauern 

Aurorens Purpurstrahlen liebend brechen. 

Für Menschenohren sind es Harmonien. 

Weil ich die Klage selbst melodisch künde 

Und durch der Dichtung Glut des Rauhe ründe, 

Vermuten sie in mir ein selig Blühen. 

In mir, nach dem des Todes Arme langen, 

In dessen tiefstem Herzen Schlangen wühlen; 

Genährt von meinen schmerzlichen 

Gefühlen Fast wütend durch ein ungestillt Verlangen: 

Mit dir, des Morgens Göttin, mich zu einen, 

Und weit von diesem nichtigen Getriebe, 

Aus Sphären edler Freiheit, aus Sphären reiner Liebe, 

Ein stiller, bleicher Stern herab zu scheinen. 

Tekst: Johann Mayrhofer 

As you set out for Ithaka 

As you set out for Ithaka 

hope your road is a long one, 

full of adventure, full of discovery 

Laestrygonians, Cyclopes angry Poseidon, don’t. 

Don’t be afraid of them. As long as you keep your thoughs raised high. 

Ithaka gave you the marvellous journey. 

Without her you wouldn’t have set out. 

She has nothing left to give you now.