Het concert van vanmiddag wordt opgenomen door NPO Radio 4 en uitgezonden op maandag 13 maart a.s. in het Avondconcert vanaf 20.00 uur. 

Residentie Orkest Den Haag 

Jun Märkl, dirigent 

Carolyn Sampson, sopraan 

Toshio Hosokawa (1955) 

Uzu (2019, Nederlandse première) 

Pauze 

Richard Strauss (1864-1949) 

Vier letzte Lieder (1948) 

• Frühling 

• September 

• Beim Schlafengehen 

• Im Abendrot 

Richard Strauss (1864-1949) 

Also sprach Zarathustra, op. 30 (1896) 

Einleitung oder Sonnenaufgang – Von den Hinterweltern – Von der großen Sehnsucht – Von den Freuden- und Leidenschaften – Das Grablied – Von der Wissenschaft – Der Genesende – Das Tanzlied – Nachtwandlerlied 

Einde concert circa 16.15 uur. 

Jun Märkl - dirigent 

Studie Viool piano en orkestdirectie aan de Musikhochschule in Hannover. Studeerde o.a. bij Sergiu Celibidache, Leonard Bernstein en Seiji Ozawa. 

Huidige positie Chef-dirigent Malysian Philharmonic Orchestra, vaste gastdirigent Residentie Orkest, artistiek adviseur Taiwan National Symphony Orchestra. 

Highlights Stond als dirigent voor alle Europese operahuizen. Was chef-dirigent van het Staatstheater in Saarbrücken (1991-1994), Mannheim Nationaltheater (1994-2000), Orchestre National de Lyon (2005-2011), MDR Sinfonieorchester Leipzig (2007-2012) en Basque National Orchestra (2014-2016). Dirigeerde onder meer het Orchestre de Paris, Rotterdams Philharmonisch Orkest, Zürich Tonhalle Orchester, Wiener Symphoniker en vele Amerikaanse orkesten. Dirigeerde bij de Deutsche Oper de volledige Ring van Wagner. Maakte in 2011 zijn debuut bij het Residentie Orkest. 

Carolyn Sampson - sopraan 

Opleiding Birmingham University. 

Highlights Werkte met orkesten als het Freiburger Barockorchester, Gewandhausorchester Leipzig, Mozarteumorchester Salzburg, Residentie Orkest, verschillende Engelse orkesten en ensembles en de orkesten van San Francisco, Boston, Cincinatti, Philadelphia en Detroit met dirigenten als Ivor Bolton, Philippe Herreweghe, Riccardo Chailly, Harry Christophers en Andris Nelsons. Gaf recitals in o.a. het Amsterdamse Concertgebouw, Wigmore Hall en Carnegie Hall; zong tevens verschillende operarollen bij de English National Opera, Salzburger Festspiele, Glyndebourne Festival Opera en in diverse operahuizen wereldwijd. 

Overig Heeft talrijke, veelvuldig bekroonde opnames op haar naam staan. 

Website www.carolynsampson.com  

Residentie Orkest Den Haag 

Opgericht Den Haag, 1904 

Huidige chef-dirigent Anja Bihlmaier 

Vaste gastdirigenten Richard Egarr en Jun Märkl 

Chef-dirigenten Henri Viotta, Peter van Anrooy, Frits Schuurman, Willem van Otterloo, Jean Martinon, Ferdinand Leitner, Hans Vonk, Evgenii Svetlanov, Jaap van Zweden, Neeme Järvi, Nicholas Collon. 

Te zien in o.a. Amare, Paard, De Nationale Opera, Koninklijk Concertgebouw, De Doelen, TivoliVredenburg. 

Educatie Jaarlijks bereik van ruim 40.000 scholieren, volwassenen en amateurmusici in educatieve projecten. Onderdeel hiervan is The Residents, waarmee het orkest honderden kinderen uit Haagse wijken in contact brengt met klassieke muziek. 

Hosokawa & Strauss 

Een concert met een filosofische inslag. Ga je met Hosokawa mee in zijn tijdloze wervelingen van het leven? Of mijmer je juist met Strauss over de eindigheid van het leven? Maar wellicht denk je liever met Nietzsche mee in zijn zoektocht naar de volmaaktheid van het leven.  

Draaikolk 

In zijn muziek verbindt de Japanse componist Toshio Hosokawa vaak de hedendaagse klassieke muziek met de traditionele muziek van zijn land. Zo ook in Uzu, een werk dat hij componeerde ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van onze vaste gastdirigent Jun Märkl. Inspiratie vond hij in de sho, een oeroud Japans blaasinstrument dat uit verschillende bamboepijpen met rieten bestaat. Het kan tot klinken gebracht worden met zowel uit- als inademing, die qua klank iets van elkaar verschillen en waardoor je vrijwel zonder onderbreking kunt blijven spelen. Hosokawa vergeleek dat met een subtiele werveling van geluid die in de tijd oneindig door kan gaan. In Uzu, dat letterlijk ‘draaikolk’ betekent, verdeelt hij het orkest in vijf groepen, waarvan drie op het podium en twee in het publiek. Daarbij laat hij de muziek rondcirkelen tussen de groepen zodat je als luisteraar midden in de werveling zit en er helemaal in kan opgaan. 

Laatste lied 

Beroemd was Richard Strauss geworden met zijn beeldende symfonische gedichten en controversiële opera’s. Maar kritiek kreeg hij ook door zijn al te coulante houding tegenover het Naziregime. In 1948 was de oorlog inmiddels drie jaar voorbij en was Strauss met zijn 84 jaar een hoogbejaard man. In dat jaar componeerde hij zijn Vier letzte Lieder op tekst van Joseph von Eichendorff en Hermann Hesse. Prachtige gedichten die gaan over vergankelijkheid en eindigheid van het leven en voor Strauss zijn muzikale testament. Dat gaat verder dan alleen de keuze van de tekst. Zo zijn de liederen geschreven voor sopraan, een verwijzing naar zijn vrouw Pauline die als groot sopraan triomfen had gevierd. De hoorn speelt in het werk een belangrijke rol, een eerbetoon aan zijn vader die hoornist was geweest en Strauss de eerste beginselen in de muziek had bijgebracht. Ook denkt hij terug aan zijn eigen carrière. Zestig jaar geleden had hij Tod und Verklärung gecomponeerd, een symfonisch gedicht over een oude man die op zijn sterfbed de dood tegemoet ziet. De beroemde ‘Verklärungs-Melodie’ daaruit komt even terug in het lied Im Abendrot. Het is alsof Strauss daarmee de cyclus van zijn eigen leven rond maakt. 

De weg naar volmaaktheid 

Also sprach Zarathustra is bepaald niet het makkelijkste boek dat Friedrich Nietzsche geschreven heeft. Aan de hand van een groot aantal taferelen en wijze spreuken stelt hij dat, in het licht van de evolutietheorie van Darwin, de mens van nu slechts een schakel is in de ontwikkeling van mensaap naar de volmaakte mens, die in zijn perfectie volkomen gelukkig kan zijn. Dat Richard Strauss juist dit boek koos om te verwerken tot een grote symfonische fantasie is eigenlijk niet zo verwonderlijk. De tekst van Nietzsche heeft, hoewel het proza is, een poëtisch, soms zelfs muzikaal karakter. Tekenend zijn de woorden van de schrijver:  ‘In welke categorie hoort deze Zarathustra eigenlijk thuis? Ik geloof haast, in de symfonieën.’ 

In zijn symfonisch gedicht schetst Strauss een aantal momenten uit het boek. Hij begint net als Nietzsche, met de dageraad van de mensheid, een overdonderende zonsopgang. Dat de onvolmaakte mens zich in zijn evolutie laat hinderen door de godsdienst, laat Strauss horen in enkele verbasterde maar herkenbare gregoriaanse melodieën. De onvolmaaktheid van de wetenschap klinkt in een academische fuga die in zijn eigen gecompliceerdheid ten onder gaat. In delen als Von der großen Sehnsucht en Das Grablied klinkt ook het onvervuld verlangen en de sterfelijkheid van de feilbare mens door. Maar het is niet alleen kommer en kwel, er is ook vreugde en genezing. Het mooie is dat Nietzsche de ideale mens, naast diepzinnige filosofische eigenschappen, ook neerzet in termen als vrolijkheid en humor en hem laat dansen en zingen. Dat laat Strauss, die bekend stond om zijn gevoel voor humor, zich geen twee keer zeggen, In navolging van Nietzsche laat hij de mensen zingen, lachen en dansen op een echt Weense wals. 

Aan het slot van Strauss’ symfonisch gedicht heeft de mensheid het ultieme nog niet bereikt. De muziek is gebaseerd op twee toonsoorten die op zich consonant zijn maar zo ver van elkaar afstaan dat ze tegen elkaar aanschuren. Als Strauss ze afwisselend laat horen, geeft dat al ongemakkelijke wendingen, maar als ze in de laatste maten door elkaar klinken ontaardt het in dissonanten. Voorlopig heeft de mensheid nog een lange weg te gaan. 

Kees Wisse