Sjostakovitsj 6

Waar ga je naar luisteren?

Max Knigge

De opening vanavond is voor het nieuwste werk van de Nederlandse componist Max Knigge. Eliza May is genoemd naar de hoofdpersoon uit de roman Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje, de grootste literaire hit van de laatste jaren. Knigge zet een aantal scenes uit het boek op muziek. Knigge: “Ik was helemaal gegrepen door de mysterieuze en fascinerende wereld rondom het personage Eliza May Drayden. Volgens Knigge gaat het boek “over eenzaamheid, zussen, het rollenspel in sociale interactie, roddels, het landschap van Yorkshire. En de dood is een verbindende factor. De dood als concrete gebeurtenis, die zeker in de negentiende eeuw een voortdurend dreigende aanwezigheid was. Dat is een naargeestig idee, maar de dood is ook de motor achter het bestaan, de gebeurtenis die het leven in perspectief plaatst.” Knigge schreef een suite, die uit vijf delen bestaat maar achter elkaar gespeeld worden, zodat er één beweging ontstaat. “Vijf is een belangrijk getal in het boek, het komt op bijna elke pagina voor. De delen gaan onder meer over de heuvel die voor Eliza May de hemel is, over de textielfabriek die daartegenover staat als de hel op aarde en over het postkantoor waar de dorpelingen elkaar ontmoeten om te roddelen. De schets van het dorp en zijn bewoners, hoe mensen over elkaar en zichzelf praten en nadenken en zo hun werkelijkheid vormgeven, vind ik een van de boeiendste aspecten van de roman.”

Edvard Grieg

Hoewel al vroeg onderkend werd dat Edvard Grieg muzikaal talent bezat – hij kreeg vanaf zijn zesde piano- en theorieles van zijn moeder – was het de beroemde Noorse violist Ole Bull die Griegs ouders overtuigde hun vijftienjarige zoon te laten studeren aan het conservatorium van Leipzig. Tijdens zijn eerste studiejaar in 1858 hoorde hij Clara Schumann het Pianoconcert van haar overleden echtgenoot Robert uitvoeren. Diep onder de indruk besloot hij zelf ook een pianoconcert te schrijven al duurde het nog tien jaar voordat Grieg het plan ten uitvoer bracht. Inmiddels was hij al weer enige tijd terug in zijn geboorteland waar hij zich verregaand had laten beïnvloeden door de Noorse volksmuziek. Zo ook in zijn Pianoconcert waarvan het slotrondo is gebaseerd op een bekende Noorse volksdans, de ‘halling’.

De première in 1869 in Kopenhagen was een groot succes, al speelde Grieg, vanwege verplichtingen elders, niet de solopartij. Hijzelf was echter nog lang niet tevreden en in de jaren daarna reviseerde het hij werk maar liefst zeven keer, de laatste pas enkele weken voor zijn dood in 1907. Het Pianoconcert is uiteindelijk het enige soloconcert dat Grieg geschreven heeft. Aan een tweede concert is hij in 1882 nog wel begonnen, maar hij heeft het bij slechts enkele schetsen gelaten.

Dmitri Sjostakovitsj

Het was nog maar krap een jaar geleden dat Dmitri Sjostakovitsj zich met zijn Vijfde symfonie had gerehabiliteerd bij de Sovjetautoriteiten, toen hij in het Tijdschrift voor literatuur bekend maakte dat hij van plan was een vocaal-instrumentale symfonie te componeren ter nagedachtenis aan Lenin: “Het is een ongelooflijk moeilijke opgave om de titanengestalte van de leider in muziek uit te beelden en ik ben mij daarvan ten zeerste bewust. Als ik dan ook over mijn symfonie spreek, zie ik dat de basis daarvan niet is gelegen in de historische gebeurtenissen of de biografische feiten, maar heel algemeen in het hogere idee van het werk. Ik houd mij al lang intensief bezig met de gedachte hoe de gestalte van de leider met muzikale middelen kan worden uitgedrukt. Mijn symfonie heb ik ontworpen als een werk voor orkest, koor en solisten. Ik heb alle poëzie en proza ter ere van Vladimir Iljitsj zorgvuldig bestudeerd.”

Herhaaldelijk kondigde Sjostakovitsj werken aan die hij helemaal niet van plan was te schrijven, om op die manier tijd te winnen en in rust aan iets anders te kunnen werken. In de jaren 1938-1939 werkte hij in werkelijkheid aan de zuiver instrumentale Zesde symfonie, die tijdens het Festival van Sovjetmuziek in Moskou geheel werd overschaduwd door het succes van de patriottische cantate ‘Alexander Nevski’ van Prokofjev. De Sovjetautoriteiten belegden direct na de première op 5 november 1939 een vergadering over de symfonie. Dirigent Jevgeni Mravinski was wel overtuigd en voerde de symfonie herhaaldelijk uit en zo ook deed Leopold Stokowski, die het werk in het buitenland in première bracht: “In elke symfonie toont Sjostakovitsj zich als een meester die zijn scheppende fantasie en muzikale zelfbewustzijn onafgebroken verder ontwikkelt. Nieuwe hoogtepunten bereikt hij in de Zesde symfonie, vooral in het eerste deel, waar de opeenvolging van harmonische en melodische wendingen een bijzondere uitdrukkingskracht en originele klankkleur krijgt. Op het eerste gehoor klinken deze wendingen vreemd, misschien zelfs onbegrijpelijk, alsof ze hun betekenis voor ons willen verbergen. Bij herhaaldelijk luisteren wordt echter alles duidelijk, krijgt alles een enorme diepte.”