Schubert & Brahms

Waar ga je naar luisteren?

De avond staat in het teken van drie meesterwerken met elk een unieke stijl. De Ouverture plechtig en gespannen, de volgende speels en elegant, de laatste dramatisch en virtuoos.

Gegenpress

Maar we beginnen met een wereldpremière. De jonge compositiestudent Archie Tulk zocht inspiratie voor zijn One Minute Symphony en bezocht SVV Scheveningen, een van de oudste voetbalclubs van Nederland. Herman Kooijenga, hoofd jeugdopleiding, gaf hem een rondleiding en vertelde over de rijke geschiedenis van de club. SVV staat bekend om passie, doorzettingsvermogen en gemeenschap. Hoogtepunt was het kampioenschap in de tweede divisie in 1991-1992. De club blijft een bron van trots voor Scheveningen en heeft vele talenten voortgebracht. Voor Archie is voetbal, net als muziek, emotie en samenwerking – precies wat hij in zijn compositie wil vangen.

Emilie Mayer

Het is pas sinds kort dat we de muziek van Emilie Mayer aan het herontdekken zijn. Een kunstenares met een uitzonderlijke loopbaan, die met succes de barrières wist te doorbreken van een alleenstaande vrouw als professioneel componist in een door mannen gedomineerde omgeving. Ze groeide op als dochter van een Mecklenburgse apotheker, haar moeder overleed al toen ze drie jaar was. Na de zelfmoord van haar vader, vertrok Emilie uit de apotheek en verhuisde ze naar Stettin (nu het Poolse Szczecin) om les te nemen bij de befaamde liedcomponist Carl Loewe. Hier schreef Mayer in eerste instantie veel liederen en kamermuziek.

Haar muziekstudie kreeg een vervolg in Berlijn, waar Mayer haar kennis van orkestratie verdiepte en meerdere symfonieën en ouvertures schreef. Vermoedelijk ontstond de Ouverture nr. 2 ook hier in 1850. Mayer hield zich intensief bezig met de organisatie van concerten met haar eigen werk, ook buiten Duitsland, en kreeg het voor elkaar dat veel composities werden uitgebracht door Berlijnse uitgevers. Na haar dood in 1883 verdween haar muziek echter in snel tempo van alle concertprogramma’s. En een deel van haar muziekarchief is bij de bombardementen van Berlijn in de Tweede Wereldoorlog helaas voorgoed verloren gegaan.

Franz Schubert

In het Wenen van 1815 kwam de jonge Franz Schubert rond van les gegeven op de school van zijn vader. Een frustrerend, maar noodzakelijk baantje, want liever begaf hij zich met vrienden in het café of schreef hij liederen. Of beide tegelijk. Niet zelden ontstonden zijn meesterwerkjes in een verloren kwartiertje in de kroeg. Een werk uit Schuberts zogenaamde ‘annus mirabilis’ 1815 is zijn Derde symfonie. In het privéorkestje dat hij jarenlang met vrienden organiseerde, waarin hij zelf altviool speelde, kon Schubert zijn symfonische aspiraties ontplooien. Amper een handvol dagen had hij nodig om zijn Derde symfonie neer te pennen, slecht onderbroken omdat zijn muziekpapier op was. Het kleurrijke werk met speelse begeleidingsritmes past duidelijk in de traditie van Mozart en Haydn. Het tweede deel wekt de indruk van een lied, gevolgd door een menuet met speels geplaatste accenten dat wordt afgewisseld met een door de hobo ingezet walsje. Schuberts ontvankelijkheid voor de in Wenen heersende Italiaanse mode drukt met een energieke tarantella een stempel op het slotdeel.

Hoewel veel van Schuberts werken in de bureaulade eindigden, werd de componist in Wenen niet vergeten. “In het geval van Schubert in het bijzonder krijg je hier de indruk dat hij nog steeds leeft. Telkens ontmoet men mensen die over hem spreken als over een goede vriend; telkens kom je nieuwe werken van hem tegen, waarvan het bestaan nog niet bekend was en die zo onaangeraakt lijken dat je het schrijfzand (om de inkt te laten drogen) er nog vanaf moet schrapen,” aldus Johannes Brahms die zich jaren later over de muzikale nalatenschap van Schubert ontfermde en in 1883 begon te helpen met de uitgave van diens symfonieën.

Johannes Brahms

Niet lang daarvoor had Brahms juist zijn Vioolconcert geschreven. In de zomer van 1878, tijdens zijn verblijf in zijn zomerhuisje aan de Wörthersee, zocht hij contact met zijn vriend Joseph Joachim om hem advies te vragen op violistisch vlak. Een lange briefwisseling met muzikale voorstellen over en weer vormde het concert tot het werk dat we vandaag horen. Deze strijd tussen de symfonicus en de violist kenmerkt ook de ontvangst van het Vioolconcert. Voor dirigent Von Bülow was het zelfs een ‘Konzert gegen die Violine’.

Een groot aandeel van de prominente melodieën werd aan het orkest toebedeeld, waardoor het werk een symfonische allure heeft gekregen. Dit veroorzaakte soms frustratie bij solisten die bang waren te weinig op de voorgrond te staan. De Sarasate bijvoorbeeld weigerde het concert te spelen omdat hij veel te lang op het podium moest wachten terwijl de hobo in het Adagio de langste en mooiste melodie van het stuk speelde. Wonderschone melodieën bevat het concert zeker. Volgens Brahms wemelde het rond zijn Oostenrijkse vakantiehuisje van de mooie melodieën, zoveel dat je voorzichtig moest zijn er niet op te stappen. Het virtuoze slotdeel is een knipoog naar de zigeunermuziek.

Op nieuwjaarsdag speelde Joachim in het Gewandhaus in Leipzig de première van het nieuwe vioolconcert, met in het eerste deel zijn eigen grote solocadens die tot op de dag van vandaag wordt uitgevoerd. De componist zelf, in de haast vergeten zijn concertkleding aan te trekken, stond op de bok.

Frans Boendermaker