Prinsjesdagconcert

Waar ga je naar luisteren?

Den Haag viert Prinsjesdag, en wij vieren mee! Het Residentie Orkest opent het nieuwe seizoen met een bruisend programma dat onze nieuwe chef-dirigent én nieuwe artist in residence introduceert.

Dodendans

Neem een eng verhaal en een goede dichter en je hebt een prachtig lied. De dichter was Henri Cazalis, die zijn gedicht Égalité, Fraternité in zijn bundel Mélancholia in 1868 publiceerde. Het vertelt over de Dood die na twaalf uur ’s nachts op het kerkhof de skeletten op hun dodendans begeleidt, en bij het ochtendgloren weer verdwijnt. Camille Saint-Saëns maakte er een lied van met een sinister dramatische melodie. Maar hij zag meer in de tekst die uitnodigt tot een orkestrale beschrijving. Zo ontstond in 1874 zijn Danse macabre voor orkest. Niet zomaar een dans, maar een compleet symfonisch gedicht op de beschrijvende tekst van Cazalis. We horen in de verte de klokken zachtjes middernacht slaan. Dan verschijnt de Dood die op zijn valse viool de overledenen uitnodigt tot de dans. Dat gebeurt op de woeste melodie die Saint-Saëns voor het oorspronkelijke lied had gecomponeerd. Al ruiger en wilder wordt de dans waarin de rammelende skeletten duidelijk hoorbaar zijn. Maar dan kraait de haan en kondigt de zonsopgang zich aan. Met een laatste weemoedige frase op de viool laat de dood de geraamtes weer in de graven verdwijnen en verlaat stilletjes het kerkhof.

Virtuoze fantasie

Neem een beroemde opera en een vioolvirtuoos en je krijgt een bijzondere fantasie. De opera was Faust van Gounod, al vanaf de eerste uitvoering in 1859 een enorme kaskraker die avond aan avond volle zalen trok. Gounod trakteerde zijn publiek dan ook op een spannend verhaal vol met makkelijk in het gehoor liggende melodieën. Het werden hits die overal gespeeld, gezongen en gefloten werden en die iedereen kende. In de jaren daarna bleef de opera uitermate populair en liftten componisten in eigen bewerkingen mee op de geliefde melodieën. Een van hen was de Poolse grootmeester op de viool Henryk Wieniawski. Hij nam enkele evergreens uit Faust en verwerkte die in een adembenemende virtuoze fantasie voor viool, waarmee hij op recitals en concerten furore maakte. Het is een echte potpourri waarin hij enkele thema’s de revue laat passeren, eerst eenvoudig gespeeld, vervolgens gevarieerd met allerhande duizelingwekkende capriolen op de viool. De toehoorders vonden het schitterend en nog steeds is het Wieniawski’s bekendste werk.

Ballet met hindernissen

Neem een poëtisch sprookje en een vaardig choreograaf en je krijgt een fantastisch ballet. Maar voor het Zwanenmeer liep het allemaal niet over rozen. In 1875 ontving Pjotr Iljitsj Tsjaikovksi de opdracht tot het schrijven van een ballet over een sprookje rondom een geheimzinnig zwanenmeisje. Het eindresultaat was echter niet bemoedigend. Tsjaikovski, onzeker omdat hij voor het eerst een avondvullend ballet componeerde, was niet tevreden over de summiere samenwerking met de choreograaf en de dansers waren daarom niet blij met de muziek en de choreografie. Niet verwonderlijk dat het een fiasco werd. Latere producties hadden iets meer succes maar veel beter werd het niet. Na 1890 nam de geschiedenis een heel aparte wending. Rond 1892 zocht de beroemde choreograaf Petipa contact met Tsjaikovski om, in het kader van een hele nieuwe uitvoering door het Mariinskitheater in Sint-Petersburg, de muziek aan te passen. Maar voor het tot een serieuze samenwerking kwam, overleed de componist in 1893. Het waren dirigent Riccardo Drigo van het Mariinski en broer Modest Tsjaikovski die de revisie stevig ter hand namen. Het verhaal van het ballet veranderde aanzienlijk en ook de noten van Tsjaikovski ondergingen nogal wat wijzigingen. De première in 1895 van deze nieuwe versie werd een enorm succes en geldt op de dag van vandaag als de standaard van Het Zwanenmeer. Zelfs werd er uit de muziek een suite samengesteld die zijn weg naar de concertzaal moeiteloos vond. Het lelijke eendje was uiteindelijk toch een mooie zwaan geworden. Maar of alle veren van Tsjaikovski’s hand zijn, valt te betwijfelen…

Kees Wisse