Kerst in de Nieuwe Kerk (matinee)

Waar ga je naar luisteren?

Gloria in excelsis Deo, eer zij God in den hoge, zongen volgens de Bijbelse overlevering de engelen in de nacht van Jezus’ geboorte. Daarmee is het, met een beetje fantasie, het oudste kerstlied ooit gezongen. Sindsdien zijn de stemmen nooit  verstomd om het Christuskind met gezang te verwelkomen.

Zingen over Kerst

Hoewel Kerst, net als andere feestdagen als Pasen en Pinksteren met kerkelijke plechtigheden werd gevierd, had dit feest toch een bijzonder plekje in de harten van de gelovigen. Een piepjong kind in je armen is iets dat bij veel mensen gevoelens van ontroering oproept. Daarom sprak de geboorte van Christus voor iedereen tot de verbeelding dat verder ging dan de kerkmuren. Mensen zongen er over, soms juichend, soms vertederd, soms met hoop. Het is de reden er in de loop der eeuwen duizenden liederen rondom het kerstverhaal zijn gemaakt en gezongen.

Het oudste kerstlied van dit programma is Adeste fidelis, op zijn Engels O Come, All ye Faithful. Het bestond al in de middeleeuwen en is wellicht door een Portugese koning geschreven.

Luther was een groot liefhebber van Kerst en schreef zelf enkele kerstliederen. In zijn navolging ontstonden er nog veel meer die tot op de dag van vandaag in Duitsland en, in vertaling, vele andere landen worden gezongen. Zo componeerde Praetorius het beroemde lied Es ist ein Ros entsprungen en dichtte Paul Gerhardt in de zeventiende eeuw Wie soll ich dich empfangen. Bach gebruikte dit lied in zijn Weihnachtsoratorium uit 1734, een verzameling van zes cantates bedoeld voor de kerstdagen. De tweede cantate daaruit vertelt het verhaal van de herders in de velden rond Bethlehem. Die begint met een prachtige Sinfonia waarin de herders op hun schalmeien, in het origineel verbeeld door de hobo’s, de pasgeboren Jezus in slaap zingen. Ook Duits, maar nu vanuit de katholieke traditie is Stille Nacht, gemaakt in 1818 door een pastoor en organist in een klein dorpje onder de rook van Salzburg. Nooit konden zij bedenken dat hun simpele wiegelied het bekendste kerstlied aller tijden zou worden.

Christmas Carols

Een land waar in de negentiende eeuw Kerstmis uitgroeide tot een ware cultus was natuurlijk Engeland. Het was koning Albert, de man van koningin Victoria die van het kerstfeest in het paleis een grote familiehappening maakte dat in brede kring navolging kreeg. Maar ook het befaamde boek A Christmas Carol van Dickens was een enorme stimulans. Daarmee werd het kerstlied ongekend populair. Men zong deze Christmas Carols in de kerk, op straat en in de huiselijke kring, vaak op bekende melodieën die overal vandaan kwamen. Zo zijn The first Nowell en We wish you a merry Christmas gebaseerd op oude melodietjes uit het zuidwesten van Engeland. Gloria in excelsis Deo is een oud-Frans kerstlied en eveneens uit Frankrijk komt de branle, een oude volksdans dat de oorsprong is van Ding! Dong! Merrily on high. Hark! The Herald Angels Sing was in de achttiende eeuw al bekend onder een andere melodie, maar werd op de melodie van Mendelssohn een echte klassieker. Ook in de twintigste eeuw werden er in Engeland nieuwe carols geschreven, zoals The Cradle in Bethlehem van Roger Quilter uit 1945 bewijst.

Kerstliederen over de hele wereld

Nog steeds worden er wereldwijd nieuwe kerstliederen gemaakt. Uit 1916 stamt het Oekraïense Kerst- en Nieuwjaarslied Stjedrik, dat in de Engelstalige versie Carol of the Bells wereldwijd bekend is geworden. De Amerikaanse gospelzanger Michael W. Smith, maakte de schitterende song All is Well. Uit Puerto Rico stamt Feliz Navidad van José Feliciano. Hij bracht het uit in 1970 en was dat jaar een van de grootste kersthits. Het meest recente kerstlied van dit programma stamt uit 1998. Koppången was van oorsprong een Zweedse folksong van Per-Erik Moraeus. Een jaar later werd op de melodie een tekst in kerstsfeer gezongen en door sopraan Anne Sofie von Otter op cd gezet, waarmee het de bekendste ‘Christmas carol’ uit Zweden werd. En zo worden er, 2000 jaar na de zingende engelen nog steeds kerstliederen gemaakt en gezongen.

Kees Wisse

Het ensemble van vanavond

Justa de Jong presentator

RO Brass

Erwin ter Bogt trompet
Robert-Jan Hoffman trompet
David Pérez Sánchez trompet
Elizabeth Chell hoorn
Mirjam Steinmann hoorn
Tim Dowling trombone
Wouter Iseger bastrombone
Elias Gustafsson tuba
Georgi Tsenov slagwerk