An American Dream

Waar ga je naar luisteren?

Gershwin verbindt jazz met klassiek, Mendelssohn verenigt virtuositeit met lyriek en Florence Price verweeft Afro-Amerikaanse muzikale wortels met Europese symfonische vormen. Elk werk getuigt van een unieke muzikale identiteit die ontstaat uit het samengaan van verschillende werelden – een muzikale viering van diversiteit en verbeeldingskracht.

Gershwin

Gershwins An American in Paris zijn de bruisende symfonische indrukken van een Amerikaanse toerist in de Franse hoofdstad. Het werk ontstond tijdens Gershwins verblijf in Parijs, waar hij zich liet inspireren door de sfeer van de stad én door zijn ambitie om jazz en klassieke muziek te versmelten tot een nieuw muzikaal idioom. Het resultaat is een kleurrijk en ritmisch werk. We voelen de bewondering die de New Yorker Gershwin opvat voor een stad waarin niet de wolkenkrabbers, maar verliefde stelletjes en ruziënde automobilisten het straatbeeld bepalen. We horen dat hij even heimwee krijgt naar zijn geboorteland. En we wandelen graag doelloos met hem mee langs de boulevards van de lichtstad, met op de achtergrond de zwoele dansritmes en het claxongeloei van de Parijse taxi’s, die hij daarvoor speciaal uit Frankrijk liet overkomen.

Mendelssohn

“Ik zou de komende winter graag een concert voor je componeren. Door m’n hoofd spookt een thema in e-mineur dat me maar niet met rust laat.” Zo besloot Felix Mendelssohn-Bartholdy in 1838 een brief aan Ferdinand David; jeugdvriend, uitmuntend violist en – sinds Mendelssohns aanstelling als dirigent – eerste concertmeester van het Leipziger Gewandhaus Orchester. Er zouden echter nog zes jaren verstrijken voordat Mendelssohn in 1844 de laatste maatstreep in de partituur kon zetten. Een vertraging die grotendeels te wijten was aan de vele verplichtingen die de componist er in die jaren op nahield. Bijzonder is wel dat dit Vioolconcert in nauwe samenwerking met de solist werd geschreven. Behalve de technische mogelijkheden van de solist, wilde Mendelssohn ook een eigen stem laten horen, waarmee hij uit de schaduw van het grote vioolconcert van Beethoven kon treden. Mede door enkele verrassende compositorische vindingen lukte hem dit bijzonder goed. Waar de luisteraar destijds een riante orkestinleiding verwachtte, begint Mendelssohns solist al na anderhalve maat. En terwijl men gewend was aan een virtuoos geïmproviseerde cadens aan het eind van het eerste deel, schreef Mendelssohn een eigen cadens voor op een veel eerder en spannender moment. Bovendien liepen alle delen in elkaar over, zodat het Vioolconcert niet onderbroken kon worden door applaus of geroezemoes. Dergelijke subtiele vondsten op het gebied van de vorm, evenals de melodische vindingrijkheid en de ‘violistische’ aard van de solopartij, zullen ontegenzeggelijk hebben bijgedragen aan de grote bijval die het Vioolconcert oogstte op de première van 13 maart 1845. Op het podium stond ‘co-componist’ Ferdinand David die met glans de solistenrol vertolkte. In de zaal zat Robert Schumann, die na afloop zijn lof uitsprak met de woorden: “Kijk, waarde David, dit is nu een concert, zoals jij dat zo graag had willen componeren.”

Price

Het leven van Florence Price (geboren Smith) kende zowel hoogte- als dieptepunten. Als wonderkind studeerde ze op haar veertiende af als beste van haar klas in Little Rock, Arkansas. Ze vervolgde haar opleiding aan het prestigieuze New England Conservatory in Boston, waar ze cum laude afstudeerde in orgel en muziekpedagogiek. Na haar studie keerde ze terug naar Arkansas, gaf les aan de universiteit, trouwde en kreeg drie kinderen. Maar de raciale spanningen in het zuiden dwongen haar gezin in 1927 tot een verhuizing naar Chicago. Die stap bleek cruciaal: in het noorden bloeide de Harlem Renaissance, en Price vond aansluiting bij een levendige culturele gemeenschap. Haar neoromantische stijl sloot perfect aan bij de smaak van het concertpubliek. In 1933 schreef ze geschiedenis doordat haar Eerste symfonie werd uitgevoerd door het Chicago Symphony Orchestra. Daarmee werd ze de eerste zwarte Amerikaanse vrouw van wie een orkestwerk door een groot symfonieorkest werd gespeeld.

Price bleef componeren: zes symfonieën, concerten, kamermuziek, koorwerken, liederen en talloze pianostukken, vaak met een educatief doel. Haar muziek is doordrenkt van spirituals, dansvormen en klassieke structuren – een unieke versmelting van tradities. De Derde symfonie, voltooid in 1940, weerspiegelt Price’s rijpe stijl en compositorische ambitie. In tegenstelling tot haar Tweede symfonie, die expliciet Afro-Amerikaanse invloeden bevat, is dit werk meer abstract en klassiek van karakter. Toch blijft haar unieke stem hoorbaar: warme harmonieën, levendige ritmiek en een kleurrijke orkestratie kenmerken het werk. Het eerste deel is welhaast mysterieus te noemen met dramatische uitbarstingen, gevolgd door een lyrisch en introspectief Andante. Het derde deel is een knipoog naar de traditionele Afro-Amerikaanse dans en brengt ritmische energie en speelsheid. Het slotdeel is opgewekt en hoopvol, en rondt de symfonie af met een gevoel van triomf.