Zondagochtend: Mozart & Grieg

Waar ga je naar luisteren?

Deze ochtend hoor je de diepe, bijzondere klanken van Mozarts Klarinetconcert en reis je mee met de avontuurlijke Peer Gynt. Laat de lente maar komen!

De laatste lente

De ochtend opent met het romantische stemmingsstuk De laatste lente van Edvard Grieg. Dit stuk, afkomstig uit Twee elegische melodieën, is een compositie voor strijkorkest die Grieg in 1880 voltooide. De laatste lente is gebaseerd op het gedicht Våren van de Noorse dichter Vinje, wiens poëzie Grieg na aan het hart lag. In dit gedicht beschrijft Vinje de schoonheid van het platteland in de lente, die verschijnt na de sneeuw van de winter. Net als de melancholieke Vinje dacht Grieg, die geplaagd werd door kwalen en depressieve stemmingen, dat hij die lente misschien wel voor de laatste keer zag.

Mozart

In de tijd dat Wolfgang Amadeus Mozart druk bezig was met het componeren van Le nozze di Figaro, raakte hij bevriend met de Weense klarinettist Anton Stadler. Beide heren waren vrijmetselaar en hielden van de geneugten van het goede leven waaronder een uitstekend en liefst groot glas wijn. Maar het was niet alleen de drank en het plezier wat hen bond. Stadler was een van de eerste grote virtuozen op de klarinet, een instrument dat in die tijd in opkomst was. Hij maakte Mozart zo enthousiast dat hij enkele schitterende werken voor klarinet schreef. Hoogtepunt maar helaas ook slotakkoord was het Klarinetconcert dat hij in oktober 1791, slechts enkele weken voor zijn dood, voltooide. Bijzonder is echter dat het werk van oorsprong niet zomaar voor de klarinet geschreven is, maar voor de bassetklarinet. Stadler was voortdurend bezig om de klarinet te verbeteren. Een van die experimenten was de bassetklarinet, een versie die iets langer was dan de gewone klarinet en daardoor wat lagere noten kom spelen. Dit instrument is nooit echt populair geworden en daarom is het concert naderhand op enkele punten wat aangepast om het op een gewone klarinet speelbaar te maken. Het is maar de vraag of Mozart dit zelf gedaan heeft, of dat een uitgever dat veel later ter hand heeft genomen. Het oorspronkelijke handschrift van Mozart is grotendeels verloren gegaan en de klarinetversie is alleen uit negentiende-eeuwse drukken bekend. Het neemt niet weg dat het Klarinetconcert een van mooiste soloconcerten van Mozart is, met zijn pure en milde karakter waar soms een zweem van weemoed in doorklinkt.

Peer Gynt

In 1874 besloot de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen zijn dramatische gedicht Peer Gynt aan te passen voor een theateropvoering in Christiania (het huidige Oslo). Destijds was de Noorse theatertraditie sterk gebaseerd op operettes en muziekspelen en Ibsen besefte dat zijn toneelstuk verbindende en levendige muziek nodig had om succesvol te zijn. Daarop vroeg hij Edvard Grieg om passende muziek te componeren. Het toneelstuk werd voor het eerst opgevoerd in februari 1876 en was meteen een groot succes. Helaas kwam er abrupt een einde aan de voorstellingen toen een brand alle decors en kostuums vernietigde. In het kort volgt het toneelstuk Peer, een fantasierijke en roekeloze jongen die zijn geboortedorp moet verlaten. Op zoek naar grootse avonturen – en naar zichzelf – ontmoet hij trollen, sfinxen, paleizen en piramides. Maar zijn tomeloze ambitie brengt hem uiteindelijk in een diepe crisis: vervreemd van de wereld, de mensen om hem heen en uiteindelijk van zichzelf.

Om zijn muziek een leven buiten het theater te geven, stelde Grieg twee suites samen, bekend als opus 46 en 55. Het fluitthema uit Ochtendstemming is nog steeds het bekendste en dient als herkenbare melodie voor verschillende andere fragmenten. Een ander hoogtepunt is het slotstuk, Solveigs lied, vol prachtige, broze lyriek.

Archief Residentie Orkest / Kees Wisse