Prokofjev & Schumann

Waar ga je naar luisteren?

Soms is het een uitstekend idee om eerder gecomponeerd werk een tijdje te laten liggen om het dan af te maken of stevig onder handen te nemen. Prokofjev deed dat met zijn Derde Pianoconcert en Schumann met zijn Vierde symfonie. Het resulteerde in twee meesterwerken.

In 1833 had Felix Mendelssohn de romantische opera Melusina van Conradin Kreutzer gezien. Het was een sprookje over een waternimf  die er uitziet als een beeldschoon meisje, maar elke zaterdag verandert in een meermin, compleet met vissenstaart. Haar echtgenoot mag haar geheim niet weten, maar als hij het toch ontdekt, verdwijnt zij voor altijd uit zijn leven. Mendelssohn vond de muziek van Kreutzer, en dan vooral de ouverture, zo erbarmelijk slecht dat hij besloot een veel betere versie te maken. Die gelegenheid deed zich enige tijd later voor toen zijn zuster Fanny haar 29e verjaardag vierde. Ter ere van haar schreef hij zijn Ouverture Die schöne Melusine. Fanny was verguld, maar gaf, zelf een begaafd componist, wel enige aanwijzingen ter verbetering. Of zij het ooit gehoord heeft? De  première vond in ieder geval ver van haar Berlijnse woonhuis in 1834 in Londen plaats.

Bretagne

In de zomer van 1921 bevond Sergej Prokofjev zich in Bretagne. Hij had inmiddels wel heel wat woeste jaren achter de rug. In Rusland had hij als eigenzinnig componist en pianist naam gemaakt, maar ook schandalen veroorzaakt met zijn Eerste en vooral Tweede pianoconcert. ‘Ze moeten hem opsluiten in een dwangbuis’ en ‘de katten op het dak maken betere muziek’, waren reacties op dat laatste concert. In 1913 was hij begonnen aan een reeks variaties voor piano en orkest. Hij had daarna jaren laten liggen maar pakte het die Bretonse zomer opnieuw op en transformeerde het tot een compleet pianoconcert waarvan de oorspronkelijke variatiereeks het middendeel vormde.

Zo slecht als zijn eerste twee pianoconcerten ontvangen werden, zo positief werd zijn Derde pianoconcert gewaardeerd. Nu had hij ook wel wat wilde haren verloren. Zo gewaagd als de voorgaande concerten waren, zo aantrekkelijk was dit derde concert. In de basis is het een romantisch werk, maar wel met nog een enkele ruige haarlok die het tot een echt werk van de twintigste eeuw maakt. En zo hier en daar hoor je ook de onvervalste Russische melancholie, al was het maar de schitterende mild weemoedige klarinetsolo waarmee het werk begint. Voeg dat bij de humor die veel van de muziek van Prokofjev zo kenmerkt en je hebt een perfect soloconcert.

Symfonische fantasie

Hartstochtelijk verliefd  was Robert Schumann op Clara en de liefde was wederzijds. Voor haar schreef hij tussen 1837, toen hun romance begon, en 1839 talloze pianostukken. Maar de piano alleen was niet voldoende. Woorden had hij nodig om zijn gevoelens kracht bij te zetten. In 1840, het jaar van hun huwelijk, schreef hij maar liefst 138 liederen. Zijn kersverse echtgenote daagde hem echter uit om verder te kijken. Een symfonie moest er komen. Die kwam er in 1841 en deze Eerste symfonie werd met groot succes onder leiding van Mendelssohn uitgevoerd. Onmiddellijk schreef hij een tweede maar die werd minder goed ontvangen. Schumann trok het werk terug en liet het tien jaar liggen. Inmiddels was de familie Schumann met enkele kinderen in Düsseldorf neergestreken, waar de componist de leiding kreeg over het koor en orkest van de stad. Daar nam hij de symfonie weer ter hand en maakte een grondige revisie. Schumann zelf leidde het orkest van deze hernieuwde première tijdens het Niederrheinisches Musikfest van 1851, waar het stuk met groot enthousiasme werd ontvangen. Omdat hij inmiddels twee andere symfonieën had gecomponeerd werd deze daarom bekend als de Vierde.

Toen Schumann in 1841 aan deze symfonie begon was het zijn bedoeling geweest om een grote eendelige fantasie voor orkest te schrijven. Uiteindelijk werd het een vierdelig stuk maar het oorspronkelijke idee van een fantasie is wel terug te horen. Zo zijn bepaalde melodieën door het hele werk te horen. De langzame inleiding van het eerste deel wordt aan het begin van het tweede deel herhaald. En in de introductie van de finale komt het eerste thema van het openingsdeel weer terug. Voeg daarbij dat de delen zonder onderbreking in elkaar overlopen en je hebt bijna een symfonische fantasie.

Kees Wisse