Op vrijdag 18 maart gaat Otto Kettings Ithaka Symfonie in wereldpremière, een orkestwerk speciaal voor het Residentie Orkest samengesteld door Elmer Schönberger. De basis voor deze fascinerende muziek gaat terug naar 1986, toen Kettings opera ‘Ithaka’ in wereldpremière ging bij De Nationale Opera in Amsterdam.

Elmer Schönberger (1950) is schrijver, componist en pianist. Na zijn studies musicologie, piano en compositie, componeerde hij muziek voor het muziektheater, en schreef enige tijd voor de Volkskrant en later voor Vrij Nederland. 'In die jaren', vertelt Elmer, 'werd het schrijven al snel belangrijker dan het componeren. Ik vond daar mijn eigen stem in, schreef niet alleen journalistieke stukken, maar ook toneelstukken en romans. Tegenwoordig componeer ik weer meer dan voorheen. Ik voel mij daar helemaal vrij in, niet belast met een al dan niet ingebeelde concurrentiepositie. Als schrijver heb ik destijds al snel voor die vrijheid gekozen: schrijven wat ik zelf wil. Mijn net verschenen boekje Hier rust Schönberger is daar een voorbeeld van: een verzameling mini-essays over de diverse aspecten van het luisteren naar muziek.'

Recentelijk is jouw biografie van Otto Ketting uitgekomen. Waarom heb je die geschreven?
'Otto is in 2012 overleden. Ruim vier jaar geleden vroegen Otto’s dochter Sophie en zijn tweede vrouw Gaby van Otterloo mij het schrijven van een biografie te overwegen. Wat mij meteen inspireerde, was de herinnering aan de eerste keer dat ik Kettings werk hoorde. Dat was in 1973 in het Concertgebouw, waar ik naartoe was gegaan om Arthur Rubinstein te horen spelen in Beethovens Vierde pianoconcert. Daarvan herinner ik mij niets, maar het werk van Ketting dat werd gespeeld, Pas de deux, maakte een enorme indruk op mij. Ik leerde Otto later ook persoonlijk kennen. We zaten samen in redactie van het blad Keynotes, ik heb hem een paar keer geïnterviewd, en ik was als dramaturg nauw betrokken bij de ontwikkeling van zijn opera Ithaka. In al die jaren heb ik ook veel van zijn muziek gehoord: steeds verrassend en van grote klasse. Zijn hele oeuvre overziend, dacht ik: Otto Ketting verdient een biografie. Toen ben ik aan het werk gegaan. En nu is het boek af. Het heet: Inspiratie wantrouw ik ten zeerste. In januari jl. is het uitgekomen.'

Hoe is de Ithaka-symfonie ontstaan?
'Dit orkestwerk is gebaseerd op de gelijknamige opera, gecomponeerd ter gelegenheid van de opening van het Muziektheater in Amsterdam in 1986. Het libretto is geschreven rond een gedicht van de Griekse dichter Kaváfis. Ketting had al een tijdlang het voornemen dit gedicht als grondslag te nemen voor een symfonie, indachtig de Vierde symfonie van Mahler. Aan de hand van de opera breng ik de muziek dus terug naar het oorspronkelijke idee: een symfonie met in het laatste deel een stem die het gedicht van Kaváfis zingt.'

'Ten tijde van het ontstaan van de opera was ik de dramaturg, dus ik ken het werk door en door. Daarom durfde ik het aan de opera om te werken tot een driedelig orkestwerk. Ik moest natuurlijk knippen en plakken, en hier en daar om-instrumenteren. Maar alle noten zijn van Ketting zelf. Ik heb mij geconcentreerd op drie personages: ‘de vrouw’, ‘de macho’ en ‘de dichter’, die zijn eigen gedicht zingt. Daarmee is de grondtoon van de opera intact gebleven. De oorspronkelijke muziek, en dus ook deze symfonie, is doortrokken van diepe melancholie, van verlangen, van een reiken naar. De strekking van Kaváfis gedicht is: het doel van het leven is niet de dood maar het leven zelf. Onderweg zijn, openstaan voor wat je meemaakt, voor de mensen die je ontmoet.'

Waarom is de opera nooit meer uitgevoerd?
'De opera is voor Otto een zeer frustrerende ervaring geweest. Het was haastwerk; tussen het eerste gesprek en de voorstelling zat slechts twee jaar. Er ging van alles mis: de sopraan die Otto wilde, kon niet komen, dirigent Edo de Waart, die het overigens met Otto en zijn muziek goed kon vinden, haakte af, en de regisseur, die Otto niet zelf kon kiezen, ging heel andere dingen doen met de opera dan Otto voor ogen had. Die twee konden op den duur niet meer door één deur! na afloop was Otto er helemaal klaar mee. Hij zwoer nooit meer een voet in het Muziektheater te zetten. Hij wilde niet meer over zijn opera praten. Het was letterlijk einde verhaal.'

'Vanaf de eerste keer dat ik de Ithaka opera hoorde, was ik erdoor gegrepen. En deze muziek is sinds 1986 niet meer gehoord! Heel bijzonder dus dat het Residentie Orkest deze muziek weer ten gehore gaat brengen, en dan in een speciaal voor dit orkest samengestelde symfonie.
Ronald Touw